ROZMAITOŚCI. N UM E R 28. I. Odpowiedź na uwagi pewnego Officera nad uznaną potrzebą urządzenia żydów w naszym kraiu, przez Autora dziełka pod tytułem: Aperçu sur les Juifs de Pologne. {Dokończenie). Autor na karcie 38mey wspomina razem wypędzenie Maurów i Żydów z Hiszpanii iako powód zniszczenia tego kraiu. Zapewne nic nie może być więcey niszczącym, iak nie tolerancyia religijna. Nic nie może być więcey obrażającym naszego sposobu myślenia, iak ciemiężenie i niesprawiedliwość ubarwiona prawami tego Boga, który nas cnotami i miłością bliźniego natchnąć. Miał autor pole szerokie opłakania losu żydów razem z Jeremiaszem, mógł przypomnieć Babilon i Niniwę, płakać nad grzechami rodu ludzkiego; przypomnieć nieszczęsne rozdzielenie pokoleń żydowskich, iak zbuntowane, Samaryą stawiali i burzyli; iak oyciec syna zabiiał, iak brat brata własnego życia pozbawił, iak póżniey Wespazyan Jerozolimę zburzył; iak Kleopatra sobie tę część przywłaszczyła, iak na wszystkie części świata Mahometa wyznawcy tę ziemię świętą opanowali, wszystko iego świetnym stylem upięknione bydź mogło, ale zrównać wypędzenie Maurów i Żydów w Hiszpanii, to się nie godzi. Pierwsi sławni naukami, z których ieszcze dziś korzystamy; budowlami nadzwyczaynemi, rolnictwem do najwyższego stopnia doprowadzonym, uznani za naród naypracowitszy, którego wypędzenie jednemu fanatyzmowi tylko przyznać potrzeba. — Z drugiemi, których momentalnie tylko wypędzono, których niezmierne osady jeszcze w Hiszpanii się znayduią, a większe w Portugalii, którzy naybogatszą w kraiu składaią część kupców. Te są uwagi wieśniaka, który oddalony od stolicy z imaginacyi niepiszący historyi, daleki od bibliotek publicznych, cytacyami podług dat i numerów nie iest w stanie odpowiedzieć na uczynione zarzuty. Ośmielam się prosić autora uwag nad czterema pisemkami o żydach, by raczył te piąte łaskawie przyiąć, a za koło u wozu nie uważać. Jenerał K. . . . II. O Reformie ludu IzraelaPrzez Jozefa Barona Wyszyńskiego PosłaPowiatu Tomaszewskiego. Pomienione dziełko należy również do liczby tych które w tych czasach wyszły. Przepisane przez niego sposoby dążące do reformy ludu Izraela, dosłownie wypisuiemy. I. Spisy naydokładnieysze z rozciągnieniem wszystkiey surowości prawa i na spisujących i na spisowanych za utaienie, maią wyłożyć aktualną teraźniejszą ludność ludu starozakonnego i nadal wszystkie zmiany w tey ludności; to iest: aktu urodzenia, małżeństwa, rozwodu, śmierci, i przeniesienia się w inne mieysca, winny bydź prowadzone w iednakowey od rządu podaney formie, przez mieyscową zwierzchność Burmistrza w miastach, Wóyta we wsiach, i przez rabina przełożonego synagogi. 5. Przy spisie ludności naypierwszym, każda familia żydowska ma przyiąć na zawsze jedno nazwisko, które będzie nazawsze nazwiskiem następnych pokoleń tey familii. Przy spisie naypierwszym ludności, każda familiia żydowska winna sobie obrać stan życia swoiego, to iest; stan rolniczy, rzemieślniczy, lub handlowy. Przy takiey klassyfikacyi powinna bydź udowodniona do rzemiosła zdatność, a do handlu fundusz. Od popisu woyskowego Izraelici wolnemi bydź niepowinni; ieszcze roku 1811 pobor żydów do woyska nakazanym został. — Postanowienia Nayiaśnieyszego Pana, te zbawienne odnowiły urządzenia. — Zmieszanie żyda z innego wyznania żołnierzem, przyczyni się widocznie do cywilizacyi onego, a zarazem usunie wzrastającą z tego względu nienawiść chrześcijan ku żydom. — Rzut oka na czasy Tytusa i Adryana, dowództwo Barcoqueba i Patryha, Makkabeyczyków, sama nawet stolica Królestwa Polskiego w roku 1794 oglądając ku swey obronie Izralitów w szeregach woyskowych, zaprzeczyć nie mogą ludowi Izraela i waleczności żołnierza i do sprawy publiczney przywiązania. Dzieci żydowskie płci męzkiey od lat sześciu wieku swego, powinny bydź zmuszone do uczęszczenia szkół publicznych chrześcijańskich, w każdym mieście i wsi gdzie się te szkoły od rządu ustanowione znayduią. Niemaią bydź atoli pod żadnym względem na naukach religiynych chrześcijańskich przytomnemi. Owszem przy tychże szkołach, winien bydź nauczyciel publiczny żyd, któryby młodzież żydowską, języka, hebrayskiego i ich religii nauczał. Celujący w naukach ma mieć prawo do wszystkich publicznych pochwał i nagród, dla młodzieży szkolney postanowionych. Księgi wszystkie religiyne ludu Izraela, iego praw, obrzędów i zwyczaiów, niech będą na Polski ięzyk przełożone, a z przywołaniem każdego Woiewództwa wszystkich Rabinów i tych uczonych, których iuż rabini, po trzech z każdego Woiewództwa Rządowi wykażą, ma bydź zdziałany zbiór ustaw religijnych i obrzędowych, którego młodzież w ięzyku hebrayskim i polskim uczyć się powinna. Wszystkie ugody, kontrakty opisy, skrypta, wexle, rozporządzenia dział, zakwitowania i t. p. ieżeli są działane urzędownie, nie mogą bydź działane tylko przed aktami publicznemi kraiowemi w ięzyku Polskim; ieżeli są partykularnie sporządzone, winny bydź w ięzyku Polskim i Hebrayskim na przedzieloney stronnicy papieru. — Wszystkie kupieckie hadlowe i wexlowe księgi i rachunki w kantorach, składach hurtowych i sklepach, w ięzyku Polskim i Hebrayskim, prowadzone bydź maią. Korrespondencye nawet partykularne między żydami tu w kraiu, niepowinneby bydź tylko w ięzyku Polskim, od zakresu pewnego czasu. 8. Zakaz żydom palenia i szynkowania gorzałki, ieszcze od roku 1538 w kraiu naszym istnieie. W różnych epokach różne Rządy te zbawienne powtarzały rozporządzenia. — Ta to wolność szynkowania trunków żydom służąca, sprawiła owe powstanie kozackie. — Rzekli w tenczas kozacy posłańcy do Jana Kazimierza. „Nie szukaymy w prawach surowości przeciwko żydom, ale niech nie będzie w ich mocy obdzierać nas.” — Lauda obywatelskie na Mazowsza roku 1720 późnieysze w Poznańskim, wyroki sądów różnych, akta Synodu płockiego roku 1733 iuż poświadczają dosyć, wszystko złe z szynkowania trunków I rękoma żydów. — A lubo zwidomego, na ciągłym doświadczeniu wspartego przekonania, iak szkodliwy na klassę ludu rolniczego ma wpływ ta niszcząca plaga, tylolicznie powtarzane były rozporządzenia odeymuiące żydom wolność trunków robienia i szynkowania, przecież działalność onych w swym skutku zatrzymana dotąd. — Zbawienne zamiary N. Króla Jmci Saskiego Xiążęcia Warszawskiego, usunięcia żydów od szynków, zamienione na konsensowy podatek zostały w kraiu naszym. Acz przeniósł ten podatek w roku zeszłym 1817 rocznego dochodu blisko milion złotych Polskich, nie zraża atoli onego wielkość, szynkarza lub gorzelnika żyda, bo płaci ten podatek nie żyd, ale włościanin. Prowadzi wieśniaka nałogowy zwyczay do opilstwa, służy trafnie temu nałogowi żyd arendarz i szynkarz. — Ci to różnemi chytrościami i oszukaństwa sposoby, nęcą chłopa do piiatyki. — Ci to, niszczą go podwóynie, bo i wysokością ceny trunków, i niskością ceny zabieranych mu ziemiopłodów, bydląt i odzieży. Wyrzec można, że z oddawnym czasem umysł włościana żyd swey przywłaścił sprawie, i bardzo rzadki takowy przykład, iżby chłop na arendarza lub szynkarza o upowszechnione oszukaństwo zaskargę poniósł. W mocy szczególnych włascicieli ziemi bydź nie może usunąć tę zgubną zarazę. — Przyznać bowiem tu niestety należy, że żądza wyższego dochodu propinacyi, nie iednego Właściciela wsi, usuwa od przewidzeń co raz smutnieyszey dla włościan przyszłości. — Partykularne usunięcie żyda z arędy lub szynku w iedney włości, przyniesienie sąsiedney intratę, bo do sąsiedney karczmy zamieszkałey żydem, poniesie włościanin swóy maiątek, i tam swóy czas roboczy i swoie zdrowie zostawi. — Dzielność przeto tylko Rządu, postanowić iest mocna środki tey sprawie skutecznie zaradcze. „Usunięcie żydów (tak się odezwały Rady Departamentowe w całym kraiu) całkiem i zupełnie z gorzelni i szynków wieyskich i mieyskich iest życzeniem obywateli“ — Ja twierdzę że na wsi żaden żyd ani fabrykacyą ani szynkowaniem trunków trudnić się nie powinien. — W miastach ci tylko co teraz własne swoie maią gorzelnie, do pewnego lat zakresu przy hurtownym paleniu gorzałki, z nayostrzeyszem wzbronieniem szynkowania, mogliby pozostać. — Takie rozporządzenie, sądzę, postawi włościana w dobrym bycie, posłuży do zaludnienia i zakwitnienia miast, klassę żydów arendarzy i szynkarzy usposobi do innego moralnieyszego zarobkowania, przeistoczy ich na rolników, a tak posunie się i chłop i żyd do pożądaney cywilizacyi. Skarb zaś publiczny co straci na podatku konsensowym, zyska na podniesionym konsumpcyjnym w miastach. 9. Niema przeto żyd pod żadnym względem mieszkać we wsi, tylko rolnik, i to, ten iedynie, co swemi rękoma lub rękami swych służebnych tegoż wyznania, tę rolę uprawiać będzie. Wzbronić należy żydowi utrzymowania służebnych Chrześcian; jeszcze kapitularze Karola Wielkiego podaią surowe w tym przedmiocie zakazy i do nich powody. — Ziemia iest iedyne źródło co żywi i bogaci człowieka, i dlaczegóż żyd nie ma w tey ziemi pracować, by żywiła i bogaciła go i iego współ-żydów. — Osadzanie żydów na roli nie pomału posłuży do Cywilizacyi onych, bo familiie, co żyią zdzierstwem i oszukaństwem wieśniaka, zatrudni pożyteczna, a moralna koło roli praca. Trzeba atoli nadać swobody osiadającym na role; trzeba dać zachęt. — Tyloliczne puste role w dobrach narodowych i w posiadłościah Obywatelskich wskazuią łatwe doyście celu tego. — Skoro przy spisie ludności iak to pod punktem trzecim zostało rzeczone, zadeklaruie się familia żydowska zostać rolniczą; Rząd naypierwey zapełnić może pustki w dobrach narodowych, postanawiając z rol, czynsz zastosowany do waloru powinności, iakie w tey samey wsi, z tey samey rozległości i iakowości ziemi, odrabia wieśniak. Jeżeli osiadająca familia żydowska na roli, nie iest w możności zaopatrzenia się bydłem sprężaynym lub sprzętami gospodarskiemi, dać iey ze skarbu publicznego awans pieniężny, w trzech latach na raty równie spłacalny, za porękoymią zabezpieczającą. — Uwolnić dla zachęty familie żydowskie rolnicze na lat trzy od podatku. — Gdy konstytucya roku 1775 opłatę pogłównego dla osiadających na rolę żydów uchyliła, zaraz te dobrodzieystwo zaczęło skutkować, bo zaraz kilkanaście familii obięło grunta rolnicze. — Przypuścić też należy żyda rolnika do tych wszystkich nagród, iakie Rząd dla celuiącego w gospodarstwie stanowi. 10. Wiek do zawierania związków małżeńskich wsparty na dowodach niezaprzeczonych czasu urodzenia, ten sam dla żydów, co i dla innych mieszkańców kraiu, zakreślonym niechay będzie. — Zwyczay u żydów upowszechnionych małżeństw w wieku dziecinnym, pod względami moralnemi i fizycznemi, przedstawia dużo szkodliwe skutki. 11. Ubior iakiego lud Izraela teraz używa, niechay nie będzie zmienionym przymuszenie. Posunięcie się cywilizacyi, wzory zagranicznych żydów dla maiętnych, lepszy byt i samego życia sposobu uporządkowania moralnieysze dla uboższych, dla wszystkich oświata upowszechniona i stosunki społeczeństwa, będą zachętem do zamienienia sukni. Osiaduiącym w miastach i tam wedle planu budowniczego domy mieszkalne murować lub budować a przedsiebiorącym, niech będzie dana pomoc, i uwolnienie od podatków, tak iak się pod punktem 9 tym dla rolników powiedziało. Kahały żydowskie zniesione bydź powinny. Żydzi w miastach władzy Burmistrzów we wsiach władzy Wóyta podlegać maią. Każdy żyd przykładający się do użyteczności dlą dobra publicznego, czyli to jakowym wynalazkiem machin rolniczych lub rękodzielnych, czyli kosztownym zaprowadzeniem iakowey fabryki, celujący artysta lub fabrykant, do nagrod przypuszczonymi niechay zostaną. — Przyjęcie żyda Abrahama Sterna za przybranego członka Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół nauk, udowodnia ludowi Izraela, że różnica religiinego wyznania, nie usuwa szacunku dla wynalazku machiny rachunkowey. Rabin każdey synagogi ieden na lat sześć ma być obieralny przez starszych pojedynczych familii żydowskich teyże synagogi, w przytomności Komisarza Obwodu. Do Rabina należeć maią tylko szczególne i jedyne przedmioty i obrzędy religiyne, innych żadnych atrybucyi mieć niepowinien. Ma także ieden żyd bydź obrany w synagodze, któryby miał mieysce w magistracie mieyskim, iak Assessor z głosem stanowczym w przedmiotach tyczących się ogółu synagogi, szczegółu familii żydowskiey, lub pojedynczego oneyże członka. Zrównanie żydów w sposobie podatkowania posłuży wiele do cywilizacyi onychże. — Dla czegóż oni maią opłacać podatek od mięsa koszernego, kiedy ich religiia nie dozwala im ieść trefnego. Dla czegóż mieliby opłacać świeczkowe, kiedy palenie świec w dni szabasu i świąt różnych, iest przepisem ich obrzędu religiynego. — Dla czego podatek familiyny ma być wyłącznym dla żydów, kiedy oni w narodzie, za odosobniony naród uważanemi być niepowinni. System przeto podatkowania dla żydów i sposób poboru podatków, niechay będzie zastosowanym do ogólnego w kraiu, dopóki zaś niebędzie wynaleziony taki ogólny system, niech wie każda familiia żydowska wiele ma płacić, niech w każdem mieście postanowiony będzie poborca , któryby teraz istniejące podatki od każdey familii wybierał i do kassy kraiowey wnosił. — Takiego rozporządzenia wygląda klassa ubogich i mniey maiętnych żydów, wystawionych iak teraz na zdzierstwo Pachtarzy i Subpachtarzy; owszem utaioney rzeczywistości ludności ludu Izraela, tę można istotną naznaczać przyczynę, źe tylko liczba familii żydowskich iest wzięta za zasadę w kontraktach z Pachtarzami na wyarędowanie publicznych podatków zawieranemi.