I 255 022. RZUT OKA na Żydów. W świetney epoce narodu naszego, w chwili, gdy potężna ręka Nayjaśnieyszego Alexandra, z natchnienia wielkich cnot Jego, wieńczy nasze usiłowania; kiedy przeglądaiąc się w przeszłości, widzimy olbrzymi postęp, ku powszechney oświacie i stos przesądów w walce wyobrażeń upadłych; gdy na reście po nadzwyczajnych wstrąśnieniach kraiu naszego godzi się pomyśleć o swobodnieyszym bycie; sądzę nie od rzeczy, iako przychylny dobru publicznemu, pomowić cokolwiek o Żydach. Lubo Lubo przedmiot ten, wielu iuź u nas zaymował piszących, przecież liczę go między tak ważne że bezwzględnie na siły, powierzam Publiczności moie myśli, w nadziei, że choćbym na żądną szczęśliwie nie trafił, przynaymniey kto udolnieyszy zechce mnie poprawić. Nie iest zamiarem moim śledzić historycznie, ród żydowski, lub zapuszczać się w zbyt rozległe wnioskowania, lecz zastanowić się nad nim, iakim iest obecnie względnie siebie i stosunków krajowych, i czyliby nie mogł przyiąć odmian? Mówić tu zamyślam o żydach w Polszcze. Luz chociaż ci, różnią się cokolwiek od zagranicznych, wszyscy atoli maią te cechę sobie właściwą narodowości, która ich od innych mieszkańców różni, która ich iednoczy pomiędzy sobą i tworzy nieiako narody w pośrod narodów, nie maiąie politycznego znaczenia, ale i nie przy więznące się do żadnego, pogardzaiące i pogardzone, zdzieraiące i zdzierane. Słowem cierpiące i daiące cierpieć. Wszę- Wszędzie żydzi maią swoie właściwości wszędzie okazuią harakter skłonny do samych przeciwległych ostateczności np. chciwości i próżniactwa, złości i bojaźni, dumy i podłości skąpstwa i próżności i t. d. Wszędzie oni są takimi, iak byli przed tysiącem lat. Tchnę duchem odosobnienia wpoionym przez miłość własną; okazuią uparte przywiązanie do swoich obyczajów, a wzdrygaią się nowości, Nieledwie moglibyśmy im przyznać heroiczną trwałość, gdybyśmy nie wiedzieli, że to dzikie różnienie się iest tylko skutkiem kaydan ciemnoty, w które ich religiia wtrąciła a tłomacze iey trzymają. Nigdzie oni dotąd nie zdołali przeyrzeć światłem, i gdzieniegdzie tylko uczynili małe postępy, gdy u nas celuią fanatyzmem. Może to iest przyczyną że rządy w Polszcze mało się niemi trudniły? Kamień węgielny religii, prawa, oświecenia żydowskiego iest Talmud (I) który iuż niezrozumiały stał się mięszaniną praw duchownych, (I) Talmud Chaldeyskie słowo maiące znaczenie nauka wybrana składa się z Mi- wnych, cywilnych, maxym, przysłow i historyi. Pisany w języku Chaldeyskim zepsutym obcemi, nawet greckiemi wyrazami , ktoregoby dawnieysi hebrayczycy niezrozumieli, a dzisiaysi nie rozumieią, stał się nieiako księgą świętą przez niezrozumiałość, a poważaną przez dawność. Nie śmie i nie umie dotknać się iey gmin, a światleysi, lub przynaymniey przewrot- nieysi, udaiąc biegłość Doktorów, wynayduią dowolnie źródła do ugruntowania swoiey hierarchii. Talmud, iest pisany w duchu naczelników sekt, którzy używaiąc swey wyższości i nieoświecenia ludu, naciągali religiią ku politycznym widokom, i chcieli trafić do celu przez obrzydzenie i z nienawidzenie w oczach stronników, wszystkich narodów, które ich nauki nie przyimowały. Wystawiali ie za niewierne, za odrzucone i wzgardzone od Boga, gotuiącego im zemstę, a wyznańcom rozkosze zmysłowe iako więcey pociągaiące lud ciemny: np. Che- schny i Gemary. Mnostwo Komentarzy robi to dzieło bardzo obszernem przecież Mischna iest istotnym textem i źródłem z którego czerpią ucznie żydowscy. Cheraborem wołu i Leviathan rybę, większe iak cały świat, i wiecznie wystarczaiące pożądliwemu apetytowi żydów, tryumfujących nad niewiernemi. (2) Z tey strony uważaiąc, znaleźlibyśmy styczność ksiąg Zoræastra, Talmudu i Koranu, przez porównanie narodów trzymających się ich przepisów i tchnących nienawiścią, a przynaymniey wstrętem ku różnowiercom. Służyć to może na poparcie moiey zasady, że religiia a raczey Talmud, iest naywiększą przeszkodą do oświecenia i doprowadzenia żydów do większey użyteczności, wspołeczeństwie mieszkańców chrześciańskich. Bo iakąż moralność może on krzewić, gdy samych tylko obrzezanych synów Izraela za braci, a reszte za nieczyste stworzenia przyznaie? . . Także trudno iest żydom czer- (2) Między podaniami Talmuda iest i to: że Adam wyklęty będąc od Boga, strawił Sto trzydzieści lat na tworzeniu duchów nieczystych, pierwey zaś opisuiąc wesele iego powiada, że przy łożnicey Anniołowie pochodnie trzymali. Nie możnali domyślać się, kiedy, i dla czego ten dodatek tworzenia duchów? czerpać potrzebne światło, kiedy sam związek bliższy z nieobrzezanym iest iuż występkiem? kiedy nawet krzywda roznowiercom przez żyda wyrządzona nie iest winą? . . « a przecież nie wątpliwą iest rzeczą, że związek między narodami iest naypewnieyszym środkiem oświecenia; a żadnego tam być nie może gdzie moralność i kosmopolityzm nie uprzątnie zawad. Taka to księga religii i praw, iest składem mądrości Żydów, oraz rękoymią tego odosobnienia, ktorego wiernie dochowuią w każdym krain gdzie się znayduią. Przy naydawnieyszem części oddawaniu, starali się kapłani ofiarom, i prostocie obrządków, nadać w znakach, figurach, słowach, gestach iakąś dogmatyczność, a naukę swoią zrobić zawiłą i osłonić taiemnicami. Uciemiężeni żydzi, mieszając się z Egipcyanami i Assyryiczykami, wiele od tych ludów przeięli (Bo- taka iest koley że słabszy mocnieyszego naśladuie) Nauczyli się dowcipnieysi mamić, a lękliwsi ulegać. Powstał długi szereg Doktorow i Mędrcow, nauczaiących, albo raczey rozkazuiących po Synagogach, ktorzy prawiąc tradycyie cyie , coraz coś nowego dodawali. Po zmianach politycznych u żydów, upadku ięzyka, brakło rozumieiących, ale chcących nauczać nie. I w tem to stanie żyli i żyią dotąd. Jch Doktorowie podobni kapłanom Egiskim niegdyś, lub Indyiskim, tak frymarczą tłumaczeniem Talmudu iak tamci hieroglifików i fetiszami. Ci to duchowni tłumacze miani za nayuczeńszych, (bo zbyt mało maią cenić ich mogących,) iedni przez prostotę i gorliwość, drudzy* przez chęć pierwszeństwa i zysków, trzymają w upodlaiącey ciemnocie wierzących żydów temu, czego sami tłumacze nie rozumieją. ' Oni to* przybrawszy oznaczaiące dumę tytuły, Lamden (Doktor) Mejuchet (Aristokrata) Feine-berie) Jaśnie oświecony, groźnym powtarzaią tonem wyrazy, ktoremi naieżony iest Talmud; że to powiedział Bog Moyżeszowi na górze Sinai. Do tych wyroczni uciekaią się żydzi w każdey potrzebie, wierząc że cokolwiek im powiedzą, pochodzi z tego nieprzebranego źródła prawdy i doskonałości, przeciw któremu wszelka wątpliwość iest nay cięższym grzechem. Umie- ) 10 ( Umiej oni zbyt zręcznie korzystać z uległości ludu; umieią nawet wynaydywac zyski które sobie* iako święte przywłaszczaią. Każdy z nich ma na straży, strasznieyszy nad trzyłbistego Cerbera, Cherem (3) rzucaiącego się na tych, którzyby chciali wydrzeć im berło. K Przy nim, obwarowani niedostępnym Talmudem, kuią dla podwładnych pęta, tem sroższe gdy widzą że ich istnienie zniknie w walce z rozumem. Lecz powszechnie nayuporczywiey obstaie gmin przy tern czego nie rozumie. Zbyt mało żydów przedziera się przez tę grubą mroczącą mgłę, i ci znayduią zadowolnienie u siebie samych, nie śmieiąc lub nie chcąc przemowić do współbraci. Wszyscy zaś nowatorowie, iacy się pomiędzy niemi znaleźli, byli tylko chciwemi egoistami. Tern sposobem lud ten nieszczęś- (3) Cherem klątwa srogamoiąca stopnie Niddui, Cherem, Schamatha, obacz w tey mierze rozprawę o żydach Czaekiego kar. 158. wskazuiącą podpadającego iey, między innemi i na to; żeby każdy od niego nie cztery kroki chodził, zrywaiąca same związki małżeńskie. szczęśliwy ięczy pod ciężarem przesądów i wygląda takiego Messyiasza któryby go przekonał, Że Bóg będąc iednym dla ludzi, ludzie są iednemi dla niego, że miłość ludzi iest iego miłością, a wszelkie temu przeciwne zasady, dumnym zamiarem prawodawcy. Naywiększą winą Talmudu iest zapewne ten brak moralności, który rod żydów wszędzie robi prześladowanym, szkodliwym, i nie zdatnym do stowarzyszenia się z narodem w pośrod ktorego mieszka. I tak prześladowani sa żydzi — publicznie, gdzie prawa kraiowe odmówiły im niektórych przywileiów, a szczególnie przeciw nim wymierzyły niektóre opłaty i Surowości. Prywatnie, tam gdzie udarowani obywatelstwem, pochwycili wszystkie ztąd wypływaiące korzyści; przecież nie czyniąc nic iak dla siebie, przekonali iuż nieledwie świat że każdy kray nie zrobi ich lepszymi dla siebie, dopóki ich przeistoczyć nie zdoła. U nas mimo obietnicy przypuszczenia do Obywatelstwa, prześladowani są żydzi; może to w zamiarze pobudzenia ich do porzucenia niektórych obyczaiow. Sku- Skutek przecież nie odpowiada mu dotąd, narzekając tylko, szukaią cnoty w wytrwałości. Szkodliwemi, są bez wyiątku wszędzie; bo naród do odosobniania się prawem swoim przymuszony, tyle tylko kraiowi może być użytecznym, ile do utrzymania się łożone staraniu iego, są kraiowi pomocne. Bo żydzi nie znaiąc żadnych cugli do powsciągnienia namiętności względem rożnowiercow, w szkole Talmudowey, z pobożnością oddaią się wszystkiemu, co tylko im iest dogodne. Ztąd to pochodzą owe nayusilnieysze sposoby podeyścia, ułudzenia, nadmierne ceny, fałsze, przekupstwa, przechowywania, słowem owo ubieganie się w oszukaństwie, dowodzące że wszystkiego dopuściliby się, czegoby prawo wyśledzić nie zdołało. k Lecz nie iestźe to dowodem, że rozwolnienie* sumienia względem nie żydów rodzi w nich te winy, gdy tym samym Talmudem do różnych cnot moralnych względem siebie są zobowiązani? Zdaie się, że dla tego między sobą maią tak ograniczone passyie, aby ie tem silniey przeciw innym rodom wywierali. Widzimy to codziennie. Rzadko żyd żyda oskarza v rza, oszukuie, kradnie, podchodzi, rzadko ieden drugiemu wczemkolwiek szkodzi; a ieźeli się to stanie> to nigdy sąd krajowy, nie może podług praw do klimatu i charekteru zastosowanych wymierzyć sprawiedliwości, bo każdy popełniłby straszliwy grzech ktoby się ważył Talmud i Rabinów pominąc. To uszanowanie dla prawa swego, w własnym kraiu, robiłoby z źydowr dobrych obywateli, lecz w stosunkach w iakich są, wpaia tylko z niewagę krajowego. Czyliż żydzi okazuią się posłusznemi tam, gdzię tylko jakakolwiek sprzeczność z ich zwyczaia- mi zachodzi? . . Metryk urzędownie nie zapisuią, żenią się i grzebią zmarłych wcześniej, niż prawo pozwala i t. p. Gdyby żydzi w Talmudzie nie mieli nasienia wstrętu i nienawiści przeciw odmienno wiercom, a ztąd nieprawego z niemi postępowania, i tylko na samem odosobnianiu się przestawali iuż przez to samo stawaliby się szkodliwemi, bo iak iedność iest pierwszą podporą społeczeństwa krajowego, tak wszelkie rozdwo-ienie osłabia iego podstawy. Coż dopiero, gdy zarażaią swoią niemoralnością, i tworzą klassę z pikniętą na wydarcie wszystkich bogactw i < wszy- Szyn- Szyn- i ) «4 < wszystkiego dobrego ludowi, pomiędzy którym żyią. Są oni podobni do owych wilków na drzewie, które chociaż owowcow nie noszą, przecież naylepszych pozbawiaią go soków. Jeżeli gdzie szkodzą, to zapewne naywięcey w Polszcze, iako w kraiu rolniczym, w którym tak mało ludzi poświęcaiąc się handlowi, otwarte zostawia pole chciwości ich» Zastanówmy się tu nad nimi. U nas żydzi formuią tylko iednę klassę, to iest Oszukuiących. Trudnią się maiętnieysi: kupiectwem, lichwę, wexlarstwem, facyendarstwem. Ubożsi szynkami, rzemiosłami, faktorstwem. Kupiectwo, ten szanowny stan, umacniający ogniwa towarzyskie, iakież wycierpieć musi krzywdy w ręku żydowskim? . . Jch sklepy, są to szkoły naypodstępnieyszego oszukaństwa. Nic tam nie opuszczone coby mogło kupuiącego w błąd wprowadzić; nie może on tam być dosyć ostrożnym. Gatunki towarów, cena, miary, wagi, rachuba, samo nawet światło, są to łapki na grosze i zaufanie iego, Wygnany z tamtąd wzgląd sumienia, bo oszukać Goia-(4) Goi tyle co niewierny.' )' »5 C nie szkodzi i nie wstydzi. Żydzi między sobą nawet, mało się wstydzą. Nic nie pomoże: chcąc kupić trzeba albo być oszukanym, albo koniecznie odbyć próbę znaiomości i przezerności. Temi Sposobami nader prędko się bogacą, tem szkodliwiey, że bogactwa żydów, nie można przyiąć za bogactwo kraiowe. Gorsza daleko iest zbytnia wielość kupczących żydów; gdyż mnoży próżniaków trawiących czas świętuiąc lub nic nie robiąc. Zbyt łatwo bowiem można widzieć całą familiią siedzącą z założonemi rękami za kramem, w którym razem wszystkie towary, Stu złotych nic warte, ziadaiącą przecież więcey iak procent od tego kapitału w lada Sabat lub Święto. Lichwa żydów iest zapewne cięższa niż inne, osobliwie u nas gdzie im wszystko tak pomyślnie idzie, że wielkie procenta z trudnością mogą dorównać spekulacyinym zyskom. Wexlarstwo iest także ulubiony przedmiot żydów, gdyż obszerny tam maią zawód. Wreście facyendarstwo pokazuie nam żydów iako naycelnieyszych sztukmistrzów w podstępach i ułudzie. Tam gdzie im zbywa dowcipu, bezczelnością nadstawiaią. Szynki i Arendy zwróciły obecnie uwagę na «siebie rządu i wielu piszących; odwołuię się przeto do nich. W tem to życia sposobie przewyższaią tych wszystkich, którzy przedaiąc upaiaiące ciecze, wzięli sobie za powinność oszukiwać. Rzemiosła, czemże są w ręku żydów? Wykonywane tylko dotąd, dopoki trudniącemu się niedostarczą znacznieyszego funduszu do założenia ilego tylego kramiku, lub obmyślenia takiego sposobu do życia któryby dogadzał skłonności do próżniactwa. Niknie przez to dokładność a udoskonalenie nie podobne. Rzemieślnik żydowski lubiąc próżnować, ustawicznie świętuiąc, niedbaiąc o zaletę a pragnąc koniecznie zbogącić się, nie może bydź tylko partaczem^ który taniey robiąc zwodzi Publiczność i uymuie doskonalszemu zarobku. Rzadko żydzi chwytaią się rzemiosł, ktoreby nie zostawiały im tajemnych zysków. Jak to trudno widzieć żyda mularzem, cieślą, stolarzem , ślusarzem i każdym rzemieślnikiem ktorego praca nie otwiera pola do ukrzywdzenia i samey tylko oczekuie nagrody? t. Dla Dla tey samey przyczyny rolnictwo iest dla nich wstrętne; niemniey że nie przedstawia im rożnoważnych zysków z handlem który u nas iuż po większey części posiedli. Nie małą także przeszkody żydom do rolnictwa, iest to mnóstwo długo trwających, i zawsze z wieczora w dniu poprzedzającym zaczynających się Świąt (4) w których nie tylko oni pobożnie próżnować muszą, ale i ich bydło robić nie powinno. Ileż szkody mogą przynieść np. Kuczki i Wielkanoc, tak długo odbywane w czasie naypięknieyszych siewów, przynaymnićy w naszey Strefie? W krótkiem tem piśmie nie widzę potrzeby rozciągnienia się daley nad szkodliwością żydów. Wielu iuż, częstokroć gorliwie, ostrzegali nas o niey; ia zaś naznaczając temu złemu w fanatyzmie zrodło, ośmielam się przed stawić tutey: Środ- (‘4} Zwyczay niedogodny a przecież surowo nakazany, niezachowuiący go ściśle iest wyklętym przez samego Boga iak niesie Gemara Babilońska, Patrz Seldana o Sanchodrynach. } <8 < Środki zmierzaiące do uspołecznienia żydow. Przekonały się doświadczeniami narody, że tolerancyia więcey zniszczyła przesądów, a niżeli nayzapamiętalsze prześladowanie. Gdyż ta, pozwolaiąc człowiekowi wolnego obiegu rozumowań, naprowadza go w końcu na drogę prawdy ; przeciwnie zaś drugie, pobudzaiąc namiętności, nie dopuszcza rozwagi. Naywięcey ścigane fałszywe opiniie, naywięcey 'zwolenników znalazły mniey błędne a pobłażane, samo siebie z czasem strawiły. Byłoby przeto nayprzeciwnieyszym celowi krokiem, dopuścić samo mniemanie, że prześladowanie żydów w zakonnych prawidłach zrobi ich krajowi użvtecznieyszemi i do odstąpienia zwyczajów przymusi. (Żołte czapeczki i zle się wydawały i nic nie dokazały.) Lecz ile władza rozkazuiąca stałaby się w ten czas winną; tyle dobroczynną się okaże, gdy działaniem swoiem przysposobi umysły do zrucenia obelżywego iarzma, anarchicznie przez Doktorów narzuconego. A przez to otworzy drogę, do oświecenia, o które nietylko starać się powinna, ale nawet wymagać. ma prawo- W źa- W żadnym kraju rozważywszy ściśle, nie pomyślano o żydach, tylko w finansowym sposobie. U nas oprocz Seymu 1788 roku nigdy nie zamierzono- ich reformy. Przecież nader rozsądne i trafne w tey mierze projekta^ równie iak wszystkie u nas naylepsze, nie przyszły do skutku. Rządy których następnie doświadczała Polska, biorąc miarę z skutków, niczego nie dokazały. Czemu? .... ośmielam się powiedzieć: bo nigdy nie zaięto się ich oświeceniem. Czyliźby w dzisiayszey epoce nie można tego przedsięwziąść? . . Nie wątpię ażeby troskliwi o dobro oyczyzny współrodacy, nie mieli spostrzegać tey potrzeby i zręczności, i nie mieli przed oczami dojrzalszych i w obszernieyszych uwag. Ja, za szczęśliwego się poczytam, gdy przynaymniey iedną myślę trafię do ich przekonania. Sądzę przeto, ażeby rząd dla oświecenia żydów Postarał się o przetłumaczenie Talmudu, Biblii i Ksiąg do nabożeństwa na ięzyk polski. (5} 1 Dopełniono tego w Portugalii, Hollandyi i Anglii. « ) ao f Pozakładał szkółki dla żydow pici oboiey w którychby nauki dawano w ięzyku polskim, przyłączaiąc do tego naukę ięzyka hebrayskiego, iako uczonego tylko; i naukę religii, (7) i 3- Mówię tu płci oboiey, gdyż wiadomo, że żydówki niczego się nigdy nie uczą i nie wiem wieleby znaleść można żydówek w Polszcze umieiących czytać w iakim bądź ięzyku. Polskie czytanie, początki arytmetyki i nauka moralna, byłyby dla nich wielkim pożytkiem. W pierwszych przynaymniey początkach, potrzebaby zrobić osobne szkołki żydowskie dopoki ci nie przestaną swą nieczystością budzić w dzieciach wspołuczących się sprawiedliwego wstrętu. — Szkółki te, na wzór parafialnych naszych urządzone, powinny bydź opatrzone nauczycielami chrześciańskiemi; wyiąwszy nauczyciela religii. Który przecież nigdzie iak w publiczney tey szkołce lekcyie swoie dawałby, i od Zwierzchności piastuiącey kraiowe oświecenie zależał. — Dla tych szkołek rozkaże rząd naukę moralną w dwóch ięzykach, polskim i hebrayskim wydrukować. Po przebyciu dopiero podobney szkoły, mogłaby młodzież żydowska być ) 21 ( Zniósł Cherem, przez wyrok uwalniający od posłuszeństwa iemu, i na kary rzucaiących go wskazuiący. (8) 4- , przypuszczoną do szkół wyższych krajowych. (8J Uszczęśliwienie członków składaiących Paristwo (Etat ) iest niezawodnie celem rządu, do którego zdąża przez urządzenia. Gdy zaś być nie może, aby iakie kolwiek bądź urządzenie, nie miało niektórym przynaymniey individuom zrobić niedogodności, rząd winien iest trzymać się większości, ile mu rozwiozłość nie zagraża. Gdyby wszelkie klątwy żydów, nie zmierzały szczególniey do zabeśpieczenia despotyczney powagi tak nazwanych uczonych Starszych, i rozciągane były V do występków, możnaby ie uważać za kary duchowne, maiące poprawić obyczaie. Lęcz skoro są iedynie kaydanami na rozum, i sposobami gruntuiącemi odosobnienie , niechęć i wstręt ku rożnowiercom, a przez to ogółowi szkodliwemi; rząd iest upoważniony znieść ie. Z ochotą chwycą się tego sami żydzi, i tak będą kontenci, iak młodzi cieszyliby się gdyby im nakazano nosić fraki i brody golić. Mogą nam bydź dowodami oświeceniem kraie. ) 22 ( Odebrał Rabinom i Syndykom i całey starszyznie żydowskiey zupełnie moc mieszania się w sprawy cywilne, zostawiwszy ich tylko pełniącymi obrządki religiyne Dla Dla(9) Że starsi żydowscy używają Cheremu nie tylko do osobistych widoków swoich, ale nadto ieszcze usiłuią szkodzić zamiarom rządu, swieży okaże przykład. W pewnem miasteczku wypuścił rząd przez licytacyą konsumpcyiną Akcyz, naywięcey daiącemu — żydowi. Więcey iak podwoił się dochod Skarbu. Opowiadał mi o tem żyd, z którego widać było nieukontentowanie, pochodzące ztąd że teraz widział trudnieyszą defraudacyią i dodał: „chwała bogu! że to długo trwać nie może bo go starsi włożą w klątew.a (9) Coby rząd miał do powiedzenia gdyby się uformowało towarzystwo uchylaiące się z pod praw ogólnych, i rządzące się własnemi y częstokroć przeciwnemi zasadom iego ? . . zapewne, be to iest przeciw konstytucyi i dobrey policyi. Możnaby przecież bez szkody zrobić wyiątek co do praw familii, maiących' naybliższy związek z obrządkami. Zawarte ony są w przedziale trzecim Mischny; Wszystkie zaś tyczące się Kryminalności policyi etc. poddać publicznym Ma- ' ) 23 ( Dla zrobienia ich użytecznieyszemi kraiom: Zrobić dokładnie spis imienny aktualney ich ludności. (10) Podciągnąć pod urzędy stanu Cywilnego. 3- gistraturom krajowym. We wszystko co iest czynem, rząd mocen i obowiązany wglądać, i przez prawo ograniczyć. (to) Wiadomo ile żydzi unikaią dokładnego spisu. Czyliby nie można zrobić pewnieyszych ksiąg ich ludności, rozdawszy Schcmmata po miastach na każdą ulice po iednemu, i zobowiązawszy urzędnika lub Obywatela tam mięszkaiącego, aby na swoiey ulicy zaciągnął całą ludność, a z tych dopiero Prezydent lub Burmistrz ułożył spis ogólny. Gdzie zaś żydzi maią osobne ulice przeznaczyćby można po dwóch na każdey ulicy. Po wsiach mogliby to zrobić Woyci. Czynność ta odbyłaby się w iednym dniu w całym kraju. — Żydzi w podrożach pod. tenczas będący, mogliby bydź zmieyść gdzie ich ta rewizyia zastanie, do właściwych zamieszkania spisów podanemi. Powracaiących z zagranicy, czyli są zapisani lub nie, możnaby zdat wyiazdu zkontrollować na Komorach przy powrocie. > 24 ( Postanowić, że żaden nie maiąc zaświadczenia z odbytey szkoły nie może się ani uczyć teologii, bydź starszym lub rabynem, handlu zakładać, uzyskać prawa obywatelstwa, nabyć własności nieruchomey. Nie pozwolić się im żenić aż po roku 21. mężczyźnie, a 16. niewieście, i zabronić zwyczaiu zawierania umów między rodzicami o małżeństwo. (11) Brać ich do woyska. (12) Tym tylko pozwolić zakładać kramy, który przynaymniey 3000 złt. poi. mogą mieć w towarze. (13) 7- (ll) Mimo wszelkich politycznych przyczyn, to samo, że zbyt młode małżeństwa nie mogą iak nader słabe płodzić dzieci, iest iuż dość silną pobudką. ALboż nie widzimy nie równie więcey niedołężnych i słabszych między żydarni, iak u nas ? (12) Zaszczytnie iest bic się za dobro współbraci i swoie własne, ale bardzo wygodnie znaleść obrońcow za pieniądze. 13} Handel wyłączaiący sprzeciwia się w prawdzie iego rozszerzeniu; lecz tacy ktorzyby' z pracy rąk własnych więcey Zrobić zachęcenie do rolnictwa, przez u wolnienie od służby woyskowey, pomoc skarbową. 8. Oddać dozorowi policyi w Miastach, pilnowanie ochędostwa zewnątrz przynaymniey zamieszkań i podwórz żydowskich. Ustanowić, Szpitale dla ich chorych, kalików, sierot; i powierzyć ich dozor rabinom. Dla powciągnienia włóczęgów i próżniaków polecić władzom moc zażądania legitymacyi z sposobu do życia (14) Z resztą; zasługuiących, zaszczycać individualnie, prawem obywatelstwa krajowego. Tem zysku “mieć mogli niż z handlu, przynoszą. szkodę państwa, (14) Jest prawdziwie oburzaiącą rzeczą patrzeć na te roie faktorów którzy w setney części nie są tyle usłużni ile natrętni i mieszczą między sobą (nieubliżaiąc faktorom wielkich panów i urzędników) mnostwo złych ludzi, Tem kończę uwagi moie że gdy rząd poda rękę temu narodowi y nie zaniedba on usilnie przyłożyć się do spełnienia dobroczynnnych iego zamiarów, bo przecież chęć doskonalenia Się iest przyrodzonym darem człowieka.