Niektóre wyrazy PORZĄDKIEM ABECADŁA ZEBRANE y STOSOWNEMI DO RZECZY UWAGAMI OBIAŚNIONE. - - - - - - Sunt certa piacula quae te Ter pure lecto potuerunt recreare libello. Horatius; dzieło pogrobowe, przez Xiędza Franciszka Salezego Jezierskieg, Kanonika Krakowskiego i Kaliskiego napisane, Po Śmierci JeGo WYDANE. w WARSZAWIE 1791. Nakładem i drukiem M. Grölla, Księgarza Nadwornego J. K. Mei. Cywilny. Ten wyraz rozumieć się może w takiey otworzeniu myśli. Społeczeństwa ludzkie albo są w pokoiu, albo w woynie: pokóy sprawnie korzyści i pożytki pracy, woyna nadaie beśpieczeństwo i obronę, podług tego dwoiakiego ułożenia rzeczy ludzkich, dwoiaki wynika stan urzędów, to iest ; urzędy i obrony przeciw gwałtowi, są urzędy Belli. Urzędy zaś przełożenstwa w sprawiedliwości, są urzędy Cywilne, z tych dwoiakich urzędów w naszym Narodzie wyniknął trzeci; składaiący się z obydwu razem i ten iest Kommissyą Cywilno-Woyskową. Dobre ustanowienię i pożyteczne, Oyczyzna moia tak robi, iak Matka powszechna Natura, w którey są zwierzęta wodne, są zwierzęta ziemskie , i są nakoniec zwierzęta razem wodne-ziemne, czyli wodno-ziemskie. Czcić. Jest wypełniać powinność prawdy , grzeczność zaś iest tylko zasłoną tego, o czem się w sercu przeświadcza. Uczczenie publiczne od powszechnego ludu nie iest podchlebstwem, ale wyrokiem, że ludzie znaią się na Cnocie i na prawdziwey zasłudze, głos powszechny ludu podstęp, i zysk z ukrzywdzenia. Facyendy, filutorye, [...], to są berwy złodzieiów okrywaiących się niegodiwem nabyciem, w postaci dowcipnych obrotów rozumu. FANATYZM. Zabobonność albo lekkowierność, nieszczęśliwem uprzedzeniem źle zażywany ten wyraz, rozpusta rozwolnionego myślenia zbyt często nayuroczystsze obowiązki Religii nazywa Fanatyzmem, żeby rozróżniać prawdziwe powinności Religii, trzeba mieć wielkość rozsądku, wiadomość naydokładnieyszą Religii i nieuplątane występkami sumnienie, inaczey Religiia gdy zawoli nie godzi się, rozpusta natychmiast odwoływać sig będzie, że to iest Fanatyzmem. Feudum. in fidem datum. Wyraz znaczący dzieło polityczne, które utworzyło różność stanow w społeczeństwach i różność własności: w posiadaniu oney. Wiek Gotycki, wiek naiazdow i łupiectwa, który ziemię wydzierał od iednego Narodu, a nadawał w panowanie drugiemu , byt Feudow początkiem i powodem. Miały Narody swoich naczelników i wodzow, nie woyska zaś odpra- wo- OBrządki. Postać powierzchowna sprawy każdey nazywa się obrządkiem, Religia wszelka ma swoie obrzydki, Przełożeni Państw przy swoich Dworach maią obrządki, Stan każdy ludzi, przestawanie ich z sobą wszystko to ma swoie obrządki, obrachowawszy konieczne potrzeby do naszego iestectwa należące, ledwo iest dwudziesta część prawdziwa, resztę wszystko obrządkowe, oddane zwyczajowi i przyjęciu ludzkiemu. . Religia Święta maiąca zamiar duchowny, a zatym niewidomy, potrzebowała powierzchownych obrządków i znakow, aby o tym miał wygodę duch obciążony ciałem oprzeć się zmysłami swoiemi. — Fałszywe Religii podobnie drogą zmyslow wcisneły się do serca. Ceremonie zas Dworow, zwyczaie Narodaw, przyięte sposobem myślenia obrządkowym, są okazałym dziwactwem, a częstokroć uwielbionym wielu wiekami głupstwem. Wiek Karola W. obficie wielorakich natworzył obrządkow, iako to: obydę za zabicie psa, wystawienie szubienicy, aby było zaczęte przez Magistrat naypierwsych osob, postrzyżyny Woźnego przy przyimowaniu tego Urzędu, Stopce Regimentowemu przywrócenie poczciwości przez rozkrwawienie głowy iego od uderzenia Chorągwią. Wszystkie te obrządki dziwactwa były pielęgnowane wiekami, i nikt nie ważył się zapytać rozumu, czyli się też to dzieie z wolą iego. Obywatelstwo. Mieszkańcy kraiu w jakimkolwiek Narodzie są obywatelami, sposob ich życia zawsze wyrabia między niemi różnicę, i zakłada Stany osobne. Stan pospólstwa i Szlachecki, są naturalnym podziałem obywateli. Stan Szlachecki tak trzeba uważać w Stenie politycznym , iak w Krolestwie natury rodzay kamieni, kamienie są zbyt martwe, zimne, twarde, i nieużyte, ale kamienie są drogie nazywaią się kleynotami i ozdabiaią piękność natury ludzkiey. Stan zaś pospólstwa, iest iak w Krótestwie natury ziemia, która nigdy nie iest próżnuiąca, zawsze wydaie swoich roślin rodzay i nawet same iey chwasty ciernie i głogi zostaią pożytkiem, ta ziemia będąc deptana od ludzi których żywi, może mieć we wnętrznościach swoich kopalnie naydroższych kruszców, za które nawet kupuią się szacowne kleynoty, ale te miny nie zawsze są wiadome. Wyobrażenie ziemi powszechney Matki w naturze iest wyobrażeniem w obywatelstwie pospólstwa. Pospólstwo iest pracuiące i żywiące Narody, same iego przywary, grubiiaństwa, prostoty, piiaństwa, są użyteczne pożytkowi majętnych, tyle, ile z nędzy iednych, może być korzyści dla drugich. — Zawsze wzgardzeni, tak, iak ziemia zawsze deptana mogą mieć między sobą naywiększych Bohatyrow, naydowcipnieyszych Mędrców, i naysławnieyszych Mężów, ale to wszystko ukryte iak miny złota w ziemi. — Pokolenie nastaie i ustaie, czas trawi bytność ludzką na ziemi, a przypadek rzadki pokazuie człowieka dla użytku ludzi w obywatelstwie. Ofiara. Wyraz ten znaczy daninę od człowieka naywyższey istocie w znaku Religii. Ofiary we wszystkich Religiach miały oznaczanie duchowne, dążące do niewidomego zamiaru, lubo zawierały się w powierzchowney materyalney, postaci, nayczęściey używano do ofiar, zabijania bydła, pokarmów i napoiow. Serce ludzkie nie przestaiące na samym zwyczaiu postępowało w tey mierze aż do okrucieństwa, wyrządzaiąc ofiary z zabóystwa ludzi i tak zabiiano dzieci, zabiiano nawet i niewolników wziętych na woynach, ten okropny obrządek zostawił ślady do dochodzenia charakteru narodowego. Niemcy dawni zostaiący pogaństwie zabiiali niewolników przed ołtarzami swoich Bożyszczow, Mexykanow też w Ameryce o podobneż oskarżaią ofiary. Religia nasza , Religią łagodności i pokoiu, a zatym Religia prawdziwego poświęcenia ma ofiarę w Taiemnicach Ołtarza, w którey iak Wiara przeświadcza. BOG ofiaruie się w naturze ludzkiej, a człowiek ofiaruie rozum nayszlachetnieyszą cząstkę iestestwa swoiego, poniżaiąc go w wyznaniu na część obiawioney prawdy od Stwórcy o tey ofierze. Teraz złożenie podatków Rzeczpospolita Szlachecka w Polszcze nazwała także Ofiarą, tego wspaniałego wyrazu używaiąc na to, co iest konieczną kraiową potrzebą. Jako zaś ofiary bywaią dawane rozmaitą wolą w Religii , tak i z Ofiarami Podatku dzieie się podobnie w Polszcze. Ogrody. Tak, iak Miasta są siedliskiem większego zgromadzenia ludzi, którzy wymyślniey, wsponialey i zabawniey żyią, tak Ogrody są przybytkiem roślin,które opatrzniey natura wydaie i utrzymuie pod przemysłem i pracą człowieka.W ogrodach przeszkody przyrodzenia odepchnięte są usiłowaniem ludzkim, owoce Afryki rodzą się w Połnocney Europie, promieniom słońca pokazuią drogę szkła w Oranżeryach, a potrzebne dopełnienie ciepła szafuią Trepauzy. Luty udaie ciepło Sierpnia, dostałość sprawuiąc owocom i wyścigaiąc porę czasu. Sztuka Ogródnicza iest iak Teatrum Natury, na krórym iak Aktorowie reprezentują Bohatyrów, tak tu ieden Miesiąc reprezentuie powinności drugiego. Drzewa przyimuią postać powierzchowną iaką zamierzy Ogrodnicza ręka, wszystko posłuszne sztuce i przyrodzenie nieme poddane zostaie przemysłowi rozumnego stworzenia. Ziemia iest nayprzyiemnieyszym darem dla zmysłow ludzkich, a ogrody na ziemi są samym wyborem tego daru. Oświecenie. Rozumieniem tego słowa znaczy się w ciemności powrócenie widoku ognia, i tak oświecenie miasta, ulicy, sieni, sali, domu. Od tego wyrazu zrobiono przenośne znaczenie oświecenia do rozumu ludzkiego, gdzie prawda ma być iak ogień, a poznawanie prawdy, tak iak światło ognia, przez to nazvwaią wiek nasz dzisieyszy wiekiem oświeconym, że i poię ie prawdy większe nastało między ludźmi, i zmnieyszenie przesądow. Nazwisko wieku oświeconego podobno bardziey będzie chełpliwe iak wsławione, potomność zostanie świadkiem, i sędzią tych wiekow co ią poprzedziły. W iednych wpatruią się błędy i głupstwa, i ztąd wynikaiące szkody, a w drugich częstokroć znaydiue się to samo wszystko, tylko przeinaczone w sposobach. Wieki wszystkie jeden względem drugiego, co do użycia światła rozumu, są iak młode panienki, każdey miłością własną zdaie się, ze iest pięknieysza i milsza od starszych kobiet, skończy się młodość, te eo na ich mieysce nastaią, będę w nich widzieć odstręczaiące przymioty, a w sobie znowu natomiast będę upatrywać przyiemnych. Jeden drugiemu wiek czyni naganę, a siły rozumu, i błędy rozumu, też same zawsze, tylko w zażyciu swoim odmieniaią się. Oyczyzna. Ziemia dla człowieka iest iego siedliskiem, a tey część ta, na którey się kto rodzi, iest iego oyczyzną. Miłość własna każdego będąc zamiarem szczęścia, i ku temu zwracaiąca żądanie; twierdzi takowy wyrok, że tam oyczyzna, gdzie dobrze. Zdanie to nie iest zdaniem prawdy, bo gdzie dobrze, tam dobrze, ale żeby tam była oyczyzna gdzie dobrze, to nie prawda, oyczyzna człowieka tylko iest ta ziemia, na którey się urodził, bo ta ma nayściśleyszy związek z iego osoby bytności. Ziemia oyczysta iest ziemią, z którey pożywienia utworzone iest ciało moie, która skropiona iest krwią przodków moich, którey powierzchnia zroszona iest znoiem i potem ziomkow moich , którey części zmieszane są z prochami oycow moich, i gdyby przyrodzenie cofnęło się z grabin swoich, a ia gdybym ścisnął garść ziemi oyczystey, wytrysnełaby z niey krew ta sama, która płynie w żyłach moich iest nad wszystkie miasta Polskie, częstow Piotrkowie zostanie chleb tak mały i tak stęchły, iak gdyby Piotrkow byl kilkamiesięcy w oblężeniu. Zadnych towarow do odzienia nie dostanie w mieście, zamiastem iest drewniane przedmieście, mieszkańcy są Żydzi, i tam dostanie kupićpłócien, materyi, sukien, i wszystkiego,Zydzi nawet przystawuią potrzeb do życia,i przez ich ręce dostać można dopiero w Piotrkowie. To miasto będąc malenkim niewygod przybydkiem, dla swoiego stosownego wymiaru, ma Zamek na mieścieZydowskim, takiey obszerności, iak iakistaroświecki Lamus, stoi na błocie, maw sobie wieże, i sam bardziey wart imienia wieży iak Zamku, Kościołow w murach mieyskich iest pięć, za murami trzy, Kamienie 32. Ludność obywatelow mieszkaiących (rachuiąc w to i Zydow) będzie rozumiem do 5000, oprocz ziazdu dla Trybunału. Położenie miasta w równinach, piaskach, i błotach, las na około, z iedney strony tylko milą pola przedzielone zaroślą krzaków; iuż więc z tego wyobrażenia Piotrkowa nie można sobie obiecywać, aby miastom w naszym kraiu żytku, tylko kłaniać się mu, i szanować go za to. Żydzi. Narodu i Religii osobney na świecie ludzie, Historya ich nie tylko iest świętością ale i pewnością inszych narodow. Naród zaś Zydowski iest wyzutym z oyczyzny, rozsypany we czterech częściach Swiata, wzgardzony od wszystkich, poniżeniem i zabobonem utrzymuie się dotychczas. W Polszcze od kilku wieków Żydzi utrzymuią się, a ponieważ ludzie ludziom nigdy me mogą być szkodliwi, Żydzi w Polszcze szkodliwi społeczeństwu, że naród sam nierządem własnym dopuścił im być szkodliwemi. Piiaństwa nałogi w pospolstwie Zydzi wypielęgnowali, i utrzymuią iak potrzebę swoiego pożywienia. Mimo światło dzisieyszego wieku, wielu obywatelow zaiętych przesądem myśli, że zakazawszy prawem Żydom szynku, ich dochody cierpiałyby koniecznie uszczerbek. Polspolstwo Ruskich kraiow, tak iest przywiązane nie tylko do piiaństwa z rąk Zydowskich, ale nawet do ich szachraystwa i oszukaństwa, iż byłoby dla nich przykrością nie mieć na karczmach Zydow. To iest tak obrzydliwy i szkodliwy nałóg, iak iedzenie gliny od dziecięcia, do którego się przyuczy i przywiąże, chciawszy więc reformować Zydow w Polszcze, trzeba wprzód odmienić sposob myślenia u Szlachty i u Chłopow. Jeżeli Bóg Oycow naszych pozwoli zbudować mury Jerozolimy, na ow czas w Ofierze Całopalenia złożą na Ołtarz iego Cielców. KONIEC.