DROGA WIARY ALBO PRZEWODNIK RELIGIJNY DLA Młodzieży WYZNANIA MOJŻESZOWEGO PRZEZ J. Elsenberga Naucz. Sz. Rab. WARSZAWA w Drukarni Jana Jaworskiego, PRZY ULICY MIODOWEJ W PAŁACU RZĄDOWYM DAWNIEJ PACA. 1846. Pójdźcie Synowie! Słuchajcie mię; bojaźni Pańskiéj was nauczę. (Psalm 34. 12) WOLNO DRUKOWAĆ Z warunkiem złożenia w Komitecie Cenzury, po wydrukowaniu, prawem przepisanéj liczby exemplarzy Warszawa dnia 3/15 Stycznia 1846 r. Cenzor, J. Tugendhold Wielmożnemu MATHIASOWI ROSEN PREZESOWI DOZORU SZKÓŁ ELEMENTARNYCH WYZNANIA Mojżeszowego, OPIEKUNOWI GŁÓWNEMU DOMU PRZYTUŁKU UBOGICH I SIEROT STAROZAKONNYCH W dowód wysokiego poważania poświęca J. Elsenberg. WSTĘP. O RELIGII W OGÓLNOŚCI Pytanie. Na czém zasadza się Religija? Odpowiedź. Religija zasadza się na poznawaniu Boga, i oddawaniu Mu czci najwyższéj. Przetoż pozna lud imię moje, przetoż pozna mówię dnia onego, żem Ja jest ten, który mówię: Otom Ja przytomny! (lzajasz 52—6) A teraz Izraelu czegoż Pan Bóg żąda od ciebie, jedno abyś się bał Pana Boga Swego, a chodził we wszystkich drogach Jego, abyś Go miłował i służył Jemu, z całego serca i z całéj duszy. (5. Ks. M. 10, 12). P. Czy wiadomość Religii jest ważną? O. Tak jest, wiadomość religii jest najważniejszą ze wszystkich innych, ponieważ sama religija może nas uczynić prawdziwie szczęśliwemi. P. Jakim sposobem uszczęśliwia nas religija? O. Religija nas uszczęśliwia, ponieważ uczy jak możemy się stać godnemi miłości i opieki Boga; pociesza nas w cierpieniach, umacnia w przeciwnościach doczesnego życia, obiecuje nam wieczne zbawienie; zjednywa nam nakoniec spokój duszy i miłość naszych bliźnich. A tak jeżeli będziecie pilnie słuchali przykazań moich, które ja dziś przykazuję wam żebyście miłowali Pana Boga waszego i służyli Mu z całego serca, i z całéj duszy, tedy dam deszcz ziemi waszej w swoim czasie, ranny i późny deszcz, abyś zbierał swoje zboże, wino i oliwę. (5 Ks. M. 11. 13, 14). A nauczycie moich przykazań swoich synów rozmawiając o nich gdy usiądziesz w domu swoim, gdy będziesz w drodze, jako też gdy się położysz lub wstaniesz. (5 Ks. M. 11. 19). P. Kiedy jest najwłaściwszy czas uczenia się religii? O. W czasie młodości, ponieważ wtedy pamięć jest najświeższa, wolna od zatrudnień i trosków życia, a szczególniej od saméj młodości powinniśmy wiedzieć jak postępować aby dostąpić prawdziwéj szczęśliwości Pamiętaj na Stworzyciela swego w dni swojej młodości, pierwej niżeli nastąpią dni złe (Kaz. Sal. 12. 1). P. Gdzie i od kogo możemy uczyć się poznawać Boga i czcić Go. O. Bóg siebie i swoję świętą wolę objawił ludziom przez rozum i Pismo Święte Albowiem przykazania które Ja tobie dziś daję, nie jest przed tobą zakryte, ani daleko odległe. Nie jest w niebie ażebyś rzekł: Któż nam wstąpi do nieba a wziąwszy je przyniesie do nas, i opowie je nam, abyśmy je pełnili? Ale bardzo blisko ciebie jest to słowo, w ustach twoich i w sercu twojém abyś je uczynił. (5 Ks. M. 30, 11. 12, 14). P. Jakim sposobem objawił się Bóg przez światło rozumu? O. Gdy się zastanawiamy nad światem i otaczającemi nas przedmiotami, wtedy mówi nam rozum, musi być stwórca który to wszystko wywiódł, a ponieważ wszędzie spostrzegamy tyle rozmaitych jestestw, i tak przedziwny porządek możemy stąd wnosić że ten stwórca jest wszechmocną, najmędrszą i najdobrotliwszą Istotą. Głupi rzekł w sercu swojém nie ma Boga. (Ps. 14). Podnieście swoje oczy ku niebu i zobaczcie kto to stworzył. (lzajasz 40. 26). A nawet pytaj się proszę bydląt, a one cię nauczą i ptastwa niebieskiego, a oznajmi tobie, albo się rozmów z ziemią a ona cię nauczy opowiedzą ci ryby morskie. Któż nie wie z tych wszystkich rzeczy, że ręka pańska sprawiła. W którego ręku jest dusza wszelkiéj żywéj rzeczy i duch wszelkiego ciała ludzkiego. (Job 12. 7. 10). P. Czy rozum ludzki zostawiony samemu sobie mógłby dać ludziom dostateczne i właściwe wyobrażenie o Bogu i świętéj Jego woli? O.Rozum ludzki sobie samemu zostawiony nie jest dostatecznym nauczycielem ludzi; i możemy się bowiem o tém przekonać z dawnych ludów, które prawie wszystkie nie uznawały czci prawdziwego Boga i oddawały się bałwochwalstwu P. Jakże Bóg przyszedł w pomoc rodowi ludzkiemu? O. Bóg przyszedł w pomoc rodowi ludzkiemu użyczając nam objawienia. P. Cóż rozumiemy pod wyrazem objawienie? O. Nazywamy objawieniem, nadzwyczajną naukę religii, którą sam Bóg nie którym znakomitym ludziom udzielił, mianowicie naszym patryjarchom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakóbowi; potém szczególniej nauczycielowi Mojżeszowi, późniéj po wyjściu z Egiptu na górze Synaj w oczach całego ludu Izraela. A oczy wasze widziały wszystkie sprawy Pańskie wielkie które czynił. (5 Ks. M. 11. 7) Oznajmuje słowo swoje Jakóbowi, ustawy i sądy swe Izraelowi. (Ps. 147. 19) To słowa mówił do całego zgromadzenia waszego na górze z pośrodka ognia, obłoku i mgły, głosem mocnym a nie więcéj nie przydał potém napisał je na dwóch tablicach kamiennych które mnie oddał. (5 Ks. M. 5. 22). P. Dla czego Bóg objawił się na górze Synaj w tak nadzwyczajny sposób? O. Bóg dla tego się objawił w tak nadzwyczajny sposób, aby wszyscy Izraelici widzieli i byli świadkami, że Pan Bóg objawił się, i aby to opowiadali swoim potomkom. Wyście świadkowie mówi Pan i sługa mój (Mojżesz) któregom obrał, abyście wiedzieli i wierzyli mnie i zrozumieli żem Ja jest, przedemną nie był stworzony Bóg, ani po mnie nie będzie. (Izajasz 43. 10). P. Cóż Bóg udzielił ludowi przy tém wielkiem objawieniu? O. Bóg dał ludowi dziesięcioro przykazań. I mówił Pan do was z pośród ognia, głos słów słyszeliście, aleście podobieństwa żadnego nie widzieli oprócz głosu. I oznajmił wam przymierze swoje, które rozkazał wam abyście je czynili, to jest dziesięć słów które napisał na dwóch tablicach kamiennych (5 Ks. M. 12. 13). P. Jak nazywają tę książkę która zawiera objawienie boskie? O. Nazywamy ją Bibliją, albo Pismem Świętém, które dzielimy: 1) na Zakon albo pięć ksiąg Mojżesza, 2) na Proroków, 3) na Hagiografów czyli Święte Pisma P. Jakże nazywamy tę religiją która się zasadza nie tylko na zdrowym rozsądku ale i na Piśmie Świętém O. Nazywamy tę religiją: religiją objawioną. P. Czego nas uczy religija Mojżeszowa? O. Religija objawiona Mojżeszowa uczy nas co powinniśmy wierzyć i czynić abyśmy się stali mądremi, cnotliwemi, i szczęśliwemi. — Tak mówi Pan: Strzeżcie sądu a czyńcie sprawiedliwość, bo bliskie przyjście mojego zbawienia i objawienia mojéj sprawiedliwości. (Izajasz 56. 1). P. Co się nazywa wierzyć? O. Wierzyć nazywa się: uważać za prawdziwe i pewne wszystko co Bóg objawił nam przez rozum, sumienie, lub téż Pismo Święte. Sprawiedliwy z wiary swój żyć będzie. (Habak: 2. 4). P. Czy nie dosyć na tém że Boga poznajemy? O. Nie dosyć na tém aby Boga poznać powinniśmy Mu także służyć. P. Co się nazywa: Bogu służyć? O. Bogu służyć nazywa się: wszystkie swoje myśli, słowa i uczynki stosować do rozkazów Jego. Zamiast Bogu służyć mówi się także bać się Boga, albo czcić Boga. Pana Boga Swego będziesz się bał, Jemu służył, przy Nim trwał. (5 Ks. M. 10, 20). Boga się bój a przykazań Jego przestrzegaj; bo na tém człowiekowi wszystko należy. (Kaz. Sal. 12. 15). CZĘŚĆ PIERWSZA O PRAWDACH RELIGII W KTÓRE KAŻDY IZRAELITA WIERZYĆ POWINIEN. ROZDZIAŁ I O BOGU I JEGO WŁASNOŚCIACH. P. Cóż rozumiemy przez ten wyraz Bóg? O. Przez wyraz Bóg, rozumiemy nieskończoną i doskonałą Istność, która świat stworzyła i nim rządzi. Któż wysławi moc Pańską a wypowie wszystką chwałę jego? (ps: 106, 2) P. Co nam religija daje poznać o Bogu? O. Religija daje nam poznać istność Boga, Jego własności, Jego dzieła i rozkazy. Tedy rzekł Bóg do Mojżesza: będę który będę! I rzekł: tak powiesz synom Izraelskim Eheje (będę) posłał mnie do was. (2. M. 3, 14) P. Które są własności Boskie? O. Bóg jest jedynym, jest duchem, wiecznym, wszechmocnym, wszystkowiedzącym wszechobecnym, najmędrszym, najświętszym najsprawiedliwszym, najdobrotliwszym i prawdziwym. P.Dla czego wierzymy że Bóg jest jedynym? O. Wierzymy dla tego że Bóg jest jedynym bo rozum i Biblija nas uczy Wiedzże tedy dziś a wspomnij w sercu swojém, iż Pan jest Bogiem na niebie wysoko, na ziemi nizko nie masz innego. (5M. 4. 39) P. Do czego obowiązuje nas ta prawda że tylko jest jeden Bóg? O. Ta prawda obowiązuje nas, abyśmy unikali bałwochwalstwa, to znaczy czczenia fałszywych bogów. Nie będziesz miał bogów innych przedemną (2 M. 20. 3). P. Co znaczy to wyrażenie: Bóg jest duchem? O. Wyrażenie Bóg jest duchem znaczy Bóg nie ma ciała, nie możemy go więc widzieć, lecz poznajemy przez swój rozum i Bibliją. I Bóg rzekł do Mojżesza nie będziesz mógł widzieć oblicza Mego, bo nie ujrzy Mnie człowiek aby żyw został. (2 M. 33. 20). P. Co znaczy: Bóg jest wiecznym? O. To znaczy, Bóg nie ma początku a nie będzie miał końca, gdyby Bóg nie był wiecznym, nie mógłby świata stworzyć Pierwej niżeli góry stanęły, i niżeliś wykształtował ziemię i okrąg świata, otóż zaraz od wieku aż na wieki tyś jest Bogiem. (Ps. 90. 2) P. Co znaczy: Bóg jest wszechmocnym? O. To znaczy, Bóg wszystko czynić może co chce, wszechmocność Boga okazuje się wyraźnie w mnóstwie i wielkości dzieł Jego; tylko wszechmocna Istota mogła stworzyć niebo i ziemię. Wszakże Bóg nasz jest na niebie czyniąc wszystko co się mu podoba. (Ps. 115. 3). P. Do czego obowiązuje nas prawda o wszechmocności Boga? O. Ona nakazuje ufać samemu tylko Bogu, nawet w cierpieniach i dolegliwościach życia. Pomoc moja jest od Pana który stworzył niebo i ziemię. (Ps. 121. 2) Pan jest zemną nie będę się bał, żeby mnie co uczynił człowiek. (Ps. 118. 6). P. Dla czego powinniśmy wierzyć że Bóg jest wszystkowiedzącym? O. Ponieważ Bóg wszystkie rzeczy stworzył, utrzymuje je i niemi rządzi, musi wszystko znać, a ponieważ jest wiecznym, musi zarówno znać przyszłość, teraźniejszość i przeszłość Iżali ten który szczepił ucho nie słyszy? i który ukształcił oko, iżali nie widzi. (Ps. 94. 9) P. Do czego nas pobudza wiara w wiadomość Boga? O. Myśl o wiadomości Boga, powinna nas pobudzać aby wypełniać co jest dobre, a unikać złego Oczy bowiem Jego nad drogami człowieczemi a On widzi wszystkie kroki jego. (Job 34. 21) P. Co się rozumie przez: Bóg jest wszechobecny? O. Przez: Bóg jest wszechobecny rozumie się, że nie ma miejsca w którémby Boga nie było, i śladów jego wszechmocności Iżali się kto skryje w skrytości, aby go ja nie widział? lżali Ja niebo i ziemię nie napełniam? (Jerem. 23. 24). P. Do czego nas wzywa myśl o wszędobytności Boga? O. Myśl o wszędobytności Boga wzywa nas abyśmy mocno Bogu ufali, dla tego że Bóg jest wszędzie przy nas, gdzie kolwiek się znajdujemy; nakazuje nam równie w skrytości, gdzie nas żaden człowiek nie widzi być cnotliwym i pobożnym. Nie bój się bom ja z tobą, nie lękaj się bo ja Bogiem twoim; wzmocnię cię. (lzajasz 41 10). Nie masz ciemności ani cienia śmierci, kędyby się kryli ci którzy czynią nieprawość. (Job. 34. 22). P. Co znaczy Bóg jest najmędrszy? O. Bóg jest namędrszy znaczy: Bóg zamierza zawsze najlepszy cel i obiera najlepsze środki dla dopięcia tego celu. P. Skąd wiemy że Bóg jest najmędrszy? O. Mądrość boska objawia się we wszystkich Jego dziełach, wszędzie spostrzegamy najpiękniejszy układ i najokazalszy porządek Mądrość i moc Jego jest. On daje mądrość mądrym, a umiejętnym rozum. (Daniel 2. 20, 21) Bóg uczynił ziemię mocą Swoją, On utwierdził okrąg świata mądrością Swoją i roztropnością Swoją rozciągnął niebiosa. (Jeremiasz 10. 12) P. Do czego nas pobudza wiara w mądrość boską? O. Mądrość boska pobudza nas do ufności w Bogu, do posłuszeństwa względem Jego rozkazów i do uległości Jego woli Bo zaiste, myśli Moje nie są, jak myśli wasze, ani drogi wasze jako drogi Moje, mówi Pan. (Jezajasz 55. 5). P. Co się rozumie: przez Bóg jest święty? O. Przez: Bóg jest święty rozumie się, że Bóg miłuje cnotę i nienawidzi każdego występku i grzechu Nie masz świętego jako Pan. (Sam: 2. 2) Czyste są oczy twoje, tak że na złe patrzeć i bezprawia widzieć nie mogą. (Habakuk 1. 13) Albowiem Ty o Boże, nie kochasz się w nieprawości, a niezmieszka z Tobą złośnik. (Ps. 5. 5). P.Jaką naukę mamy z téj prawdy: Bóg jest święty? O. Ponieważ Bóg jest święty, powinniśmy Go czcić czystém sercem i nigdy nie zapominać, że tylko wtedy my się Jemu podobamy, kiedy miłujemy cnotę i ją uprawiamy. I Pan rzekł do Mojżesza mówiąc: Mów do całego zgromadzenia synów Izraelskich, a powiedz im: Świętemi bądźcie, bom Ja jest święty, Pan Bóg wasz. (3. M. 19. 1. 2) P. Co znaczy: Bóg jest sprawiedliwy? O. Bóg jest sprawdieliwy znaczy: że Bóg pewnie wynagrodzi cnotę i ukarze występek. Bóg koniecznie musi być sprawiedliwy, ponieważ jest święty, wszechmocny i wszechwiedzący Daleka zaiste niepobożność od Boga i nieprawość od Wszechmocnego, bo On według uczynku płaci człowiekowi, a według drogi jego każdemu nagradza. (Hiob. 34. 10. 11) Panieważ każdy uczynek, każdą rzecz tajną, dobrą lub złą, Bóg na sąd przywiedzie. (Kaz Sal. 12. 14). P. Do czego może nas doprowadzić sprawiedliwość boska? O. Myśl o boskiéj sprawiedliwości powinna nas wstrzymywać od złego, i pobudzać nas abyśmy zawsze postępowali drogą cnoty wskazaną nam od Boga przez sumienie i Pismo Święte P. Co rozumiesz przez wyrażenie: Bóg jest najdobrotliwszy? O. Przez wyrażenie: Bóg jest najdobrotliwszy rozumiemy, dobrodziejstwa któremi Bóg obdarza wszystkie swoje stworzenia. W naturze i w Piśmie Świętém znajdujemy niezliczone dowody dobroci Boskiéj Dobry jest Pan wszystkim, a miłosierdzie Jego nad wszystkiemi sprawami jego. (Ps. 145. 9). P. Do czego nas obowiązuje dobroć boska? O. Dobroć boska powinna nas natchnąć najżywszą wdzięcznością i miłością dla Boga, największą uległością i zupełném w Nim zaufaniem. Dobroć boska powinna nas także zachęcać do znoszenia z pokorą wszelkich dolegliwości cierpień, które Bóg na nas zsyła, ponieważ wiemy że nasz Ojciec niebieski karze nas z miłości Wysławiajcież Pana albowiem jest dobry, albowiem na wieki miłosierdzie Jego. (Ps. 136. 1) Błogosław duszo moja Panu, a nie zapominaj wszelkich Jego dobrodziejstw. (Ps. 103. 2) Poznajże tedy w sercu swem, że jako człowiek syna swego tak Pan Bóg twój ćwiczy ciebie. (5. M. 8. 5) P. Co znaczy wyrażenie: Bóg jest prawdziwy? O.Wyrażenie Bóg jest prawdziwy znaczy: wszystko co Bóg nam mówi swojém słowem jest prawdą, i co obiecuje święcie dotrzyma Nie jest Bóg jako człowiek aby kłamał, ani jako syn człowieczy żeby żałował. Czyż On rzecze a nie uczyni? wymówi a nie wypełni? (4 M. 23. 19) Albowiem szczere jest słowo Pańskie i wszystkie sprawy Jego wierne. (Ps. 33. 4) P. Do czego nas obowiązuje prawda o prawdziwości Boga? O. Ta prawda nakazuje nam samym również być wiernemi i prawdziwemi w mówieniu; wystrzegać się kłamstwa i we wszystkich sprawach szukać prawdy gdyż to jest jedyny środek podobania się Bogu prawdziwemu Panie, któż będzie przebywał w przybytku Twoim? Któż będzie mieszkał na świętéj górze Twojéj? Ten który chodzi w niewinności i czyni sprawiedliwość, a mówi prawdę w sercu swojém. (Ps. 15. 1, 2). ROZDZIAŁ II. O STWORZENIU ŚWIATA I CZŁOWIEKA. P. Czego nas uczy Pismo Święte o stworzeniu świata i człowieka? O. Pismo Święte uczy nas że Bóg swoją wolą stworzył w sześciu dniach, niebo, ziemię i wszystko co się na nich znajduje, a szóstego dnia stworzył człowieka na obraz i podobieństwo siebie samego Na początku stworzył Bóg niebo i ziemię (1. M. 1, 1). Stworzył Bóg tedy człowieka na podobień stwo i wyobrażenie Swoje, na wyobrażenie Boże stworzył go, mężczyznę i niewiastę stworzył ich. (1 Ks. M. 1. 17). P. Co to znaczy: Bóg stworzył człowieka na obraz i podobieństwo Swoje? O. To znaczy: Bóg stworzył człowieka czystym, świętym, niewinnym i szczęśliwym, Bóg nadał mu jako najdoskonalszemu stworzeniu panowanie nad zwierzętami i całą ziemią I błogosławił im Bóg i rzekł do nich: Rozradzajcie się, rozmnażajcie się i napełniajcie ziemię i czyńcie ją sobie poddaną; panujcie nad rybami morskiemi, i nad ptastwem niebieskiém, i nad wszelkim zwierzem który się rucha na ziemi. (I M. 1. 28). P. Z czego się składa człowiek? O. Człowiek składa się z ciała i duszy, które Bóg tak przedziwnie i tak ściśle połączył, że jedno na drugie działa i śmierć je dopiéro rozłącza Stworzył tedy Pan Bóg człowieka z prochu ziemi; i natchnął w obliczu jego dech żywota i stał się człowiek żyjącą istotą. (1 M. 2. 7). P. Co spostrzegamy na ciele ludzkiém? O. Ciało ludzkie z ziemi stworzone odznacza się szlachetnym utworem i wyniosłym kształtem. Ma ono zgrabne członki, delikatne narzędzia, a osobliwy dar mówienia. Wysławiam cię dla tego że się zdumiewam strasznym i dziwnym sprawom Twoim, a dusza moja zna je wybornie. (Ps. 139. 14). P. Jaka jest natura naszéj duszy? O. Nasza dusza jest natury duchowej nie możemy więc jéj pojmować swojemi zmysłami, lecz poznajemy jéj istność po jéj skutkach P. Które są najgłowniéjsze własności duszy? O. Rozum i sumienie P. Co jest rozum? O. Rozum jest to siła duszy mogąca rozróżniać co jest prawdziwe lub fałszywe, dobre lub złe Ale wie Bóg, że któregokolwiek dnia z tego drzewa jeść będziecie, otworzą się oczy wasze, a będziecie jako bogowie, znający dobre i złe. (1 M. 3. 5). P. Co to jest sumienie? O. Sumienie jest to owo nieomylne uczucie, które jak boski sędzia czuwa bezustannie nad naszemi skłonnościami, myślami i sprawami; sprawia nam zadowolenie jeżeli są dobre, i gromi nas wyrzutami jeżeli są złe. Albowiem ja znam nieprawość moję a grzech mój przedemną jest zawdy. (Ps. 51. 5). Zakon Boga jest w sercu sprawiedliwego, przetoż nie zachwieją się nogi jego. (Ps. 37 31). P. W jakim celu użyczył nam Bóg tych darów? O. Bóg obdarzył nas rozumem i sumieniem, abyśmy przez nie osiągali swoje przeznaczenie, to znaczy z każdym dniem stawali się lepszemi, doskonalszemi i Bogu podobnemi Gdy wejdzie mądrość w serce twoje, a umiejętność duszy twojéj wdzięczna będzie, wtedy cię ostrożność strzedz będzie, a Opatrzność zachowa cię. (Przyp. Sal. 2. 10. 11). Chodź przed obliczem Mojém, a bądź doskonałym. (1. M. 17. 1). P. Cóż nam czynić wypada abyśmy się coraz więcéj oswajali z wysokiem swojém przeznaczeniem? O. Powinniśmy często i z uwagą czytać Pismo Święte i wypełniać ściśle zawarte w niém zasady Zmacniajcież się bardzo, abyście strzegli i czynili wszystko co napisano w księgach zakonu Mojżeszowego, nie odstępując od niego ani na prawą ani na lewą. (lozue 23. 6) Bo przykazanie jest pochodnią, nauka światłością a droga żywota są karności ćwiczenia (Przysł. Sal. 6. 23) ROZDZIAŁ III. O OPATRZNOŚCI BOSKIEJ. P. Co się rozumie przez Opatrzność? 9. Przez Opatrzność rozumie się mądrą i dobrotliwą troskliwość, przez którą Bóg świat utrzymuje i nim rządzi, tak że nic się nie dzieje bez Jego woli,1 Jego zezwolenia. P. Skąd wiemy że istnieje Opatrzność? O. Że Opatrzność istnieje, uczą nas rozum i Pismo Święte. Rozum nam mówi ponieważ Bóg jest nieskończenie mądry i dobrotliwy, niepodobnie przeto aby się nie opiekował swojemi stworzeniami same istnieć nie mogącemi. Pismo Święte mówi nam również, że Opatrzność boska czuwa nad wszystkiemi swojemi stworzeniami. Ty ludzi i zwierzęta zachowywasz Panie. (Ps. 36. 7). Wszystko to na Ciebie oczekiwa Panie, abyś im dał pokarm czasu swego. Gdy im dajesz zbierają: gdy otwierasz rękę Swoję, nasycone bywają dobremi rzeczami. Lecz gdy ukrywasz oblicze Swoje trwożą się: gdy odbierasz ducha ich, giną, i w proch się swój obracają. (Ps. 104. 27. 28. 29). Pan zabija i ożywia; wodzi do grobu i wywodzi. Pan ubogiego czyni i zbogaca; uniża i wywyższa. (1 Sam. 2, 6. 7) P. Czy Pismo Święte nie opowiada nam także wielu zdarzeń dowodzących, że Bóg rządzi światem? O. Pismo Święte opowiada nam wiele zdarzeń o Opatrzności boskiéj, a między innemi: potop, zniszczenie miasta Sodomy, życie Józefa, uwolnienie z Egiptu; i jedném słowem całą historyją ludu Izraelskiego. P. Jakiemi uczuciami powinna nas natchnąć wiara w Opatrzność? O. Wiara w Opatrzność powinna nas natchnąć wdzięcznością dla Boga, ufnością w Niego i największém posłuszeństwem. Oblicze Pańskie przeciwko tym, którzy broją złości, aby wykorzenił z ziemi pamiątkę ich. Jeśli wołają sprawiedliwi, Pan ich wysłuchiwa, ze wszystkich trudności ich wybawia. (Ps. 4. 16. 17). ROZDZIAŁ IV. O WYNAGRODZENIU DOBRYCH A UKARANIU ZŁYCH UCZYNKÓW, ALBO O ŻYCIU PRZYSZŁEM. P. Jak powinniśmy wierzyć we względzie wynagrodzenia lub ukarania? O.Powinniśmy wierzyć że Bóg, Istota nieskończenie sprawiedliwa, wszystkich ludzi przed swój sąd wzywa, i wynagrodzi albo ukarze stosownie do uczynków popełnionych, na ziemi. Ponioważ każdy uczynek i każdą rzecz tajną, dobrą lub złą, Bóg na sąd przywiedzie. (Kaz. 12. 14). P. Czyli już na tym świecie nie istnieje nagroda, albo kara? O. Nieinaczéj. Często nasze sprawy już na tym świecie odbierają nagrodę lub karę, lecz dopiero w przyszłém życiu sprawiedliwość boska ukaże się w całym swoim blasku P. Czy mamy się więc spodziewać jeszcze innego życia po śmierci? O. Tak jest, wszyscy rozpoczynamy nowe życie wieczne, nawet kiedy nasze ciało w proch się obróci, gdyż dusza nasza jest nieśmiertelną Będę chodził ustawicznie przed obliczem Pańskiém w ziemi żyjących. (Ps. 116. 9). P. Co się z nami staje po śmierci? O. Po śmierci opuszczamy wszystkie ziemskie dostatki, ciało nasze w proch się zamienia, dusza zaś wraca do Boga I wróci się proch do ziemi, jako przedtém był, a duch wróci do Boga który go dał. (Kaz. 12, 7). Choć ciało moje i serce moje ustanie; jednak Bóg jest skałą serca mego i dziełem mojém na wieki. (Ps. 73. 26) P. Jaki na nas wkłada obowiązek prawda o przyszłém życiu? O. Prawda o przyszłém życiu obowiązuje nas, abyśmy się nie ubiegali o ziemskie dostatki, ale powinniśmy się zawczasu przygotować do przeznaczonego nam życia wiecznego Iżali nie lepiéj człowiekowi, aby jadł i pił, dobrze uczynił duszy swojéj, z pracy swojej alem ci widział, że i to z ręki bożéj pochodzi (Kaz. 2. 24) P. Jak powinniśmy postępować przy zgonie swoich krewnych i przyjaciół? O. Nie powinniśmy się oddawać zbytecznym żalom, mając pewność że dusza umarłego żyje i powróciła do wiecznego, dobrotliwego Ojca, dokąd i nasza kiedyś się dostanie Synami jesteście Pana Boga waszego, nie będziecie się rzezać, ani czynić łysiny między oczami waszemi nad umarłemi. (3 M. 14. 1) P. Czyż i nasze ciało kiedyś ożyje? O. Tak jest; tego nas wyraźnie uczą nasi prorocy i mędrcy Tak, ożyją umarli twoi: trupy moje wstaną gdy rzeczesz: Ocućcie się a spiewajcie mieszkający w prochu. (Jezajasz 26. 19) A wiele z tych, którzy śpią w prochu ziemi, ocucą się! jedni do żywota wiecznego, drudzy na pohańbienie i na wzgardę wieczną (Daniel 12. 2). P. Czy wiadomy nam czas odrodzenia naszego ciała? O. Nie znamy ani czasu, w którym Bóg spełni tę obietnicę, ani téż sposobu w jaki Najdobrotliwszy uskuteczni to wielkie dzieło. Nie znamy także epoki w któréj się spełnią inne przepowiednie proroków. Dziwniejsza umiejętność Twoja nad dowcip mój, wysoka jest, nie mogę jéj pojąć. (Ps. 139. 6). P. Jaka jest ta wielka przepowiednia któréj spełnienia szczególniej spodziewać się mamy? O. Szczególniéj się mamy spodziewać przyjścia nam obiecanego Messyjasza, który nauczy nas prawdziwéj znajomości i utwierdzi na ziemi państwo boże. (*) I stanie się dnia onego, że się za korzeniem lzajego, który stanie za chorągiew narodowi, poganie pytać będą, albowiem odpocznienie jego sławne będzie. (Izajasz 11. 10). P. Co rozumiemy przez wyrażenie. Królestwo Boże ustali się na ziemi? O. Przez to wyrażenie rozumiemy, że przyjdzie kiedyś czas w którym wszyscy ludzie uznawać będą jedynego prawdziwego Boga, sercem i duszą miłować i czcić go będą, a wszyscy ludzie będą żyli w pokoju i zgodzie Bo natenczas przywrócę narodom wargi czyste, któremi by wzywali wszyscy imienia Pańskiego, a służyli mu jednomyślnie. (Sofoniasz 3. 9). () Patrz Majmonidesa Roz. I1 3. 4. jak się wyraża o przyjściu Messyjasza. CZĘŚĆ DRUGA. O POWINNOŚCIACH KTÓRE NAM RELIGIJA NAKAZUJE. ROZDZIAŁ V. O POKUCIE I POPRAWIE. P. Czy dostateczną jest rzeczą dla Izraelity poznawać i wierzyć w prawdy któych go Pismo Święte naucza? O. Poznawać i wierzyć w prawdy nie jest jeszcze dostateczną dla Izraelity rzeczą on musi także znać i wypełniać powinności które Religija mu przepisuje. Do wiary powinien także łączyć pokutę i poprawę. P. Co rozumiesz przez pokutę? O. Przez pokutę rozumiem żywy żal po popełnionym grzechu, i mocne postanowienie unikania grzechu. P. Czyli pokuta jest konieczną? O. Tak jest, gdyż grzech staje się dla nas źródłem nieszczęść, i jest dowodem nieposłuszeństwa i naszéj niewdzięczności dla Boga. Bez pokuty nie możemy otrzymać przebaczenia od Boga za swoje grzechy. Niech opuści niepobożny drogę swoję, a człowiek nieprawy, myśli swoje, i niech się nawróci do Pana, a zmiłuje się, i do Boga naszego, gdyż jest hojnym w odpuszczeniu. (Izaj. 55. 7). P. Czy pokuta sama jest dostateczną aby otrzymać przebaczenie od Boga za grzechy? O. Sama pokuta nie jest jeszcze dostateczną, grzesznik powinien się także poprawić. P. Co to znaczy poprawić się? O. Poprawić się znaczy: zrzec się występku i wypełniać cnoty dotychczas zaniedbywane. Omyjcie się, czystemi bądźcie, odejmcie złość uczynków od oczu moich; przestańcie źle czynić. Uczcie się dobrze czynić, szukajcie sądu. (lzajasz 1. 16. 17). Kto pokrywa przestępstwa swe nie poszczęści mu się, ale kto je wyznawa i opuszcza miłosierdzia dostąpi. (Przyp. 28. 13.) P. Czy możemy naznaczyć czas pokuty i poprawy aż po koniec naszego życia O. Naznaczyć sobie czas pokuty przy końcu życia, nie jest ani dozwoloném, ani rozsądném, ponieważ śmierć może nas zaskoczyć w każdéj chwili; a kto po wyznaniu grzechów daléj grzeszy, ten obraża Boga naumyślnie Szukajcie Pana póki może być znaleziony, nazywajcie Go póki blisko jest. (Jeza 55. 6) P. Jakie są naturalne skutki pokuty i poprawy? O. Prawdziwa zmiana i poprawa naszego umysłu i postępowania, albo poświęcenie. Wystawi cię Pan Bóg Sobie za lud święty, jako przysiągł, jeśli przestrzegać będziesz przykazań Pana Boga Swego, i będziesz chodził drogami jego. (5 M. 28. 9). P. Jak dzielą w ogólności powinności religii? O. Dzielą je pospolicie: na 1) powinności względem Boga, 2) powinności względem bliżnich, 3) powinności względem siebie P. Gdzie znajdujemy krótki zbiór swoich powinności względem Boga i względem bliźniego? O. Znajdujemy go w dziesięciu przykazaniach które Bóg dał ludowi Izraelskiemu na górze Synaj przez swojego sługę Mojżesza. Cztéry pierwsze przykazania traktują o naszych powinnościach względem Boga, sześć ostatnich, o powinnościach względem naszych bliźnich. 2. Ks. M. 20. 1 18. 5 Ks. M. 6. 22. (*) () Znajdują się także obowiązki względem zwierząt, jak np: nie dręczyć ich, nie pozbawiać ich życia bez potrzeby, miéć staranie o zwierzętach domowych. Dla tego brzmi w piątéj księdze Mojżesza 25. 4: Nie zawiążesz gęby wołowi młócącemu i t. d. a w rozdziale 22. 6. 7: Gdybyś trafił gniazdo ptasze przed sobą w drodze, na jakiemkolwiek drzewie albo na ziemi, a tam ptaszęta — nie bierz macierzy z dziećmi i t. d. ROZDZIAŁ VI. O NASZYCH POWINNOŚCIACH WZGLĘDEM BOGA. P. Jakie jest to uczucie zawierające wszystkie nasze powinności względem Boga? O. Uczucie zawierające wszystkie nasze powinności względem Boga jest pobożność, która nas pobudza, aby Boga nad wszystko miłować, czcić, bać się Go, ufać i ulegać Mu. P. Jak brzmi pierwsze przykazanie? O. Pierwsze przykazanie brzmi: Bóg rzekł: „jam jest Pan Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi Egipskiéj z domu niewoli P. Cóż nam nakazuje to przykazanie? O. To przykazanie nakazuje nam wierzyć w jedynego Boga, wielbić Go, i Jemu tylko służyć. P. Czy dosyć jest wierzyć w jedynego Boga i służyć Mu. O. Nie dosyć jest wierzyć, i służyć Bogu, powinniśmy Go także miłować, szanować, i bać się Go, Jemu tylko ufać, być posłusznym rozkazom Jego. Słuchajże Izraelu: Pan Bóg nasz Pan jeden jest. Będziesz tedy miłował Pana Boga Swego z całego serca swego, z całéj duszy i ze wszystkich sił swoich (5 Ks. M. 6. 4. 5). P. Dla czego powinniśmy Boga nad wszystko miłować? konk O. Dla tego, że jest najdoskonalszą lstotą, i tyle dobrego nam czyni. Albowiem dobry jest Pan, na wieki trwa miłosierdzie Jego; a od pokolenia do pokolenia prawda Jego. (Ps. 100. 5). P. Na czém zależy bojaźń Boga? O. Bojażń Boga, zależy na unikaniu wszystkich uczynków Bogu się niepodobających, i na ciągłéj dążności stania się godnym jego miłości Oto bojażń Pańska jest mądrością, a unikać złego jest rozumem. (Hiob 28, 28). P. Na czém się zasadza ufność w Bogu? O. Ufność w Bogu zasadza się na pewném przekonaniu, że jeżeli staramy się podobać Bogu, On nam wszystkiego użyczy, co prawdziwie jest użyteczne. Pan jest światłością moją, i zbawieniem mojém, kogoż się bać będę? Pan jost mocą żywota mego, kogóż się mam lękać, i choć ojciec mój i matka moja opuścili mnie, wszakże Pan przyjął mię (Ps. 27. 1. 10) P. Na czém zależy nasze posłuszeństwo dla Boga? O. Nasze posłuszeństwo dla Boga zależy na tém, abyśmy Go we wszystkiem słuchali z przyjemnością. P. Dla czego jest naszym obowiązkiem Boga słuchać? O. Boga słuchać jest naszym obowiązkiem dla tego, że jest naszym nieograniczonym Panem i Władcą, wszystko bowiem co nam zaleca jest na nasze dobro, i tylko przez posłuszeństwo możemy otrzymywać Jego łaskę i dobrodziejstwa P. Jak brzmi drugie przykazanie? O. Bóg rzekł daléj: „Nie będziesz miał Bogów innych przedemną. Nie czyń sobie obrazu rytego, ani żadnego podobieństwa rzeczy które są na niebie w górze, które na ziemi nisko, i które są w wodach pod ziemią. Nie będziesz się im kłaniał ani służył; bom Ja Pan twój surowy karząc nieprawość ojców na synach trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą a czyniąc miłosierdzie tysiącznym tym którzy mnie miłują i strzegą przykazania mego. p. Cóż nam zakazuje to przykazanie? O. Drugie przykazanie zakazuje nam robić sobie obrazu Boga, ubóstwiać inną jaką istotę prócz Boga; daléj zakazuje nam wszelkiego zabobonu, i ufności w nadprzyrodzonych rzeczach, mogących tylko istnieć wolą Boga, lub wierzyć w czarodziejstwo, wróżby, i tém podobne. P. Jak brzmi trzecie przykazanie? O. Bóg rzekł daléj: „Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego nadaremno, bo nie zostawi bezkarnie Pan, tego, który imię Jego bierze nadaremno! P. Jaki obowiązek wkłada na nas to trzecie przykazanie? O. To trzecie przykazanie wkłada na nas obowiązek wymawiania imienia Boga z największém uszanowaniem, szczególniéj przy modlitwie, i zakazuje nam znieważania Go nikczemnemi słowy, a najbardziéj fałszywą przysięgą. P. Co nazywają przysięgą. O. Przysięga jest to uroczyste zapewnienie, przy którém bierzemy Boga za świadka na to co mówimy, podając się karom Wszechmocnego w razie mówienia kłamstwa, lub niedotrzymania swojéj obietnicy. P. Czy są także zakazane przysięgi? O. Tak jest, takiemi są: przysięga lekkomyślna przysięga próżna i fałszywa przysięga P. Co rozumiemy przez przysięgę lekkomyślną? O. Przez przysięgę lekkomyślną rozumiemy, wykonywanie przysięgi niezważając, czy to co wyrzekamy jest prawdą, lub czy będziemy mogli dotrzymać obietnicy. P. Co nazywamy przysięgą nieużyteczną lub próżną? O. Przysięgą próżną nazywamy, wyrzeczenie imienia Boga przy mało znaczących okolicznościach. Do próżnych przysiąg liczymy, złorzeczeństwo i przeklinanie, którego wielu ludzi się dopuszcza, i czego Bóg najsurowiej zakazuje w trzeciem przykazaniu: „Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego nadaremno. P. W jakim przypadku wykonywanie przysięgi jest nam dozwolone? O. Wykonywanie przysięgi wtedy jest nam tylko dozwolone, kiedy prawo i zwierzchność tego od nas wymagają P. Czy Pismo święte zaleca nam przysięgę? O. Tak jest; Zakon nakazuje nam (2. M. 22. 11): „Przysięga Pańska będzie między obydwoma. Oraz Abraham przysiągł na Pana Boga, I.Ks. M. 14. 22. i rozd: 21. 23. 24). P. Czy fałszywa przysięga lub krzywoprzysięstwo jest wielkim grzechem? 9. Krzywoprzysięstwo jest największym grzechem, którego człowiek dopuścić się może. Gdy kto wykonywa fałszywą przysięgę, ten szydzi z sprawiedliwości Boskiéj, i niszczy wierność i zaufanie w spółeczeństwie. P. Cóż Bóg zamierza w trzeciem przykazaniu i w innych miejscach przeciwko krzywoprzysiężcom? O. Bóg zamierza przeciwko krzywoprzysiężcom, że ich nie zostawi bez kary. Nie przysięgajcie falszywie przez imię moje, i nie lżyj imienia Boga swego: Ja Pan. (3 Ks. M. 19. 12) Wywiodę to mówi Pan zastępów, aby przyszło przeklęstwo na dom złodzieja, i na dom kłamliwie przez imię moje przysięgającego owszem mieszkać ono będzie w pośrodku domu jego i zniszczy go i drzewo jego i kamienie jego. (Zachar: 5, 4). P. Na czém zależy uszanowanie dla Boga, zalecone nam w trzeciem przykazaniu? O. Uszanowanie dla Boga zależy na głębokiem uczuciu wielkości Boga, i na széj znikomości, Jego świętości, a naszej słabości i skłonności do grzechu, Gdy się przypatruję niebiosom twoim, dziełu palców twoich, księżycowi i gwiazdom któreś wystawił, tedy mówię: cóż jest człowiek, iż nań pamiętasz, albo syn człowieczy, iż go nawiedzasz. (Ps. 8. 4. 5). P. Czy nie powinniśmy przy każdéj okoliczności okazywać swojego uszanowania dla Boga słowami i czynami? O. Tak jest; powinniśmy nieustannie wielbić Boga słowami i czynami, jako téż publiczną czcią którą Mu oddajemy, aby zarazem zachęcać bliźnich swoim przykładem. Sprawiedliwości twojéj nie ukryłem w pośród serca mego; prawdę twoję i zbawienie twoje opowiadałem, i nie taiłem miłosierdzia twego, i prawdy twojéj w zgromadzeniu wielkiém (Ps. 40. 11). P. Jak brzmi czwarte przykazanie? O. Bóg daléj mówi: Pamiętaj abyś dzień sobotni święcił, sześć dni robić będziesz, i wykonasz wszystką robotę swoję, ale dnia siódmego sabat Pana Boga twego jest; nie będziesz czynił żadnéj roboty w nim, ty, syn twój i córka twoja, sługa twój i służebnica twoja, bydlę twoje i gość twój który jest w progach twoich. Przez sześć dni bowiem stworzył Pan Bóg niebo ziemię, morze i cokolwiek w nich jest, odpoczął dnia siódmego, przeto błogosławił Pan dniowi sabatu i poświęcił go. P. Cóż nam zaleca to przykazanie? O. Czwarte przykazanie zaleca nam, abyśmy uważali sabat jako dzień odpoczynku, i przepędzili go na modłach i nabożnych rozmyślaniach, o cudowném stworzeniu świata które się w tym dniu ukończyło. Powinniśmy z resztą uważać sabat jako znak przymierza zawartego między Bogiem a człowiekiem. ROZDZIAŁ VII. O POWINNOŚCIACH NASZYCH WZGLĘDEM BLIŹNICH. P. Jakie są nasze powinności względem wszystkich ludzi? O. Powinności nasze względem wszystkich ludzi są: sprawiedliwość i miłość bliźniego. P. Kogo rozumieć mamy przez ten wyraz bliźni? O. Przez ten wyraz bliźni, rozumiéć mamy wszystkich ludzi bez różnicy wyznania; bo wszyscy tegoż samego Stwórcę i tenże sam początek mają, bo wszyscy jednę tylko rodzinę składają któréj sam Bóg jest ojcem; nareszcie wszyscy stworzeni są na jedenże koniec. P. Czego po nas wymaga sprawiedliwość? O. Sprawiedliwość wymaga po nas zostawić każdemu to, co jemu się należy tudzież nikogo nie krzywdzić. P. Dla czego jest naszym obowiązkiem być sprawiedliwemi dla bliźniego? O. Już dla tego że i my wymagamy od innych ludzi ażeby takiemi dla nas byli. P. Czegóż po nas wymaga miłość bliźniego? O. Miłość bliżniego wymaga po nas, kochać bliźniego jak siebie samych, i przyczyniać się ustawicznie do jego szczęścia jak do naszego. Podług przykładu Boga Izraelita powinien się okazywać dla wszystkich ludzi litościwym, uczynnym, szczerym, pokornym, łagodnym, spokojnym i pobłażającym. Kochaj bliżniego swego jak siebie samego; Jam Bóg. (3 Ks. M. 19. 18). P. Czy są jeszcze inne obowiązki względem takich ludzi z któremi w ściślejszym zostajemy związku? O. Są jeszcze obowiązki względem Zwierzchników, podwładnych i nam równych. P. Gdzie Pismo Święte wyraża się o obowiązkach względem rodziców? O. O obowiązkach względem rodziców Pismo Święte wyraża się w piątém przykazaniu które brzmi: Czcij ojca swego i matkę swoję, ażebyś długo żył na ziemi którą Pan Bóg twój ci daje. P. Cóż nam zaleca to przykazanie? O. To przykazanie zaleca nam kochać ojca swojego i matkę swoję z całego serca, okazywać im przy każdéj okoliczności uszanowanie, posłuszeństwo i wdzięczność P. Jak Izraelici zachowywać się powinni względem swoich Zwierzchników, przełożonych i nauczycieli? O.Powinni im okazywać uszanowanie, uległość, posłuszeństwo i wierność, ponieważ sam Bóg ich obrał dla naszego dobra P. Jakże się zachowywać mają bracia, siostry, krewni i przyjaciele względem siebie? O. Powinni żyć w braterskiej przyjaźni, unikać wszelkiéj, kłótni, i szczerze się kochać Rzekł tedy Abraham do Lota: niech proszę nie będzie swaru między mną i między tobą, także między pasterzami mojemi, i między pasterzami twojemi; ponieważeśmy bracia. (I K. M. 13. 8). O jako rzecz dobra, i jako wdzięczna, gdy bracia zgodnie mieszkają, albowiem tam daje Bóg błogosławieństwo i żywot, aż na wieki (Ps. 133. 1, 3). P. W jakiem miejscu Pisma Świętego jest mowa o obowiązkach ze względu na życie bliżniego? O. W szóstém przykazaniu które brzmi: Nie będziesz zabijał. P. Czego nas uczy to przykazanie? O. To przykazanie uczy nas, kochać w człowieku obraz Boga, i unikać wszystkiego coby mogło szkodzić naszemu własnemu i życiu naszych bliźnich. P. Czyliż szóste przykazanie zakazuje nam samego tylko zabójstwa? O. Szóste przykazanie zakazuje zarazem wszelkiego surowego i okrutnego postępowania, wyrazów obelżywych, gniewu, i nienawiści. P. Jakie obowiązki winniśmy jeszcze swoim bliżnim ze względu na doczesne życie? O. Powinniśmy im pomagać w potrzebie, wspierać gdy się znajdują w niebezpieczeństwie, pocieszać w smutku, jedném słowem wyświadczyć im wszystkie usługi od nas zależące Ale to jest post, którym obrał: Ułamuj łaknącemu chleba swego, a ubogich wprowadź do domu swego; ujrzyszli nagiego, przyodziej go, a przed ciałem swojém nie ukrywaj się. (Jezajasz 58. 6, 7). P. Jak brzmi siódme przykazanie? O. Bóg mówi daléj: „Nie będziesz cudzołożył. P. Do czego nas obowiązuje to przykazanie? O. Siódme przykazanie obowiązuje nas abyśmy uważali za święty stan małżeński jako postanowienie Boskie, szczególniej zaleca małżonkom wierność, miłość i zgodę P. Jakich grzechów zakazuje nam jeszcze siódme przykazanie? 0. Siódme przykazanie zakazuje nam jeszcze wszystkich nieczystych i wszetecznych myśli, i czynów rozpustnych. P. Które przykazanie zawiera obowiązki które zachowywać mamy względem majątku swoich bliżnich? O. Obowiązki względem majątku bliźnich zawiera ósme przykazanie, które brzmi: Nie będziesz kradł. P. Jaki zakaz obejmuje to przykazanie? O. Ósme przykazanie zakazuje nam przywłaszczenia własności innego bez jego zezwolenia, bądź gwałtem, bądź podstępem, bądź oszukaństwem. P. Gdzie jest mowa o naszych obowiązkach dla bliżnich ze względu na ich honor i mienie? O. O naszych obowiązkach ze względu na honor i mienie bliżniego zawiera dziewiąte przykazanie, które brzmi: „Nie będziesz mówił przeciwko bliźniemu swemu świadectwa fałszywego. P. Cóż nam zakazuje to Boskie przykazanie? O. Dziewiąte przykazanie zakazuje nam, abyśmy przed sądem przeciw nikomu fałszywie nie świadczyli, ani potwarzali nikogo, zakazuje nam również wszelkiego podejścia kłamstwem, i t. p. niesłusznością Nie będziesz chodził jako obmówca, między ludem twoim. (3. M. 19. 16). P. Jak brzmi dziesiąte przykazanie? O. Dziesiąte przykazanie brzmi: „Nie będziesz pożądał domu bliźniego swego ani będziesz pragnął żony jego, ani sługi ani służebnicy jego, ani wołu ani osła jego ani żadnéj rzeczy bliźniego swego. P. Cóż nam zakazuje to przykazanie? O. Dziesiąte przykazanie zakazuje nam wszelkiéj żądzy własności bliźniego, zazdrości, jedném słowem, wszelkiéj, gwałtownéj pożądliwości, która w nas powstaje celem szkodzenia własności bliźniego; lecz przykazanie to poleca nam owszem przestawanie na tém, co mamy w przekonaniu że Bóg nam wszystkiego dobrego udzieli jeśli na to zasłużymy ROZDZIAŁ VIII. O POWINNOŚCIACH WZGLĘDEM MONARCHY I RZĄDU. P. Jakie mamy powinności względem Monarchy? O. Wierność, posłuszeństwo, cześć i miłość są powinności poddanych. Również jest naszym obowiązkiem, szanować tych wszystkich, którym Monarcha powierzył wykonanie woli swojéj i prosić Boga o ich pomyślność, od któréj i nasza zawisła. Ostrzegam cię wypełniaj rozkazy Królewskie. (Kaznod: Sal: 8. 2). W myśli nawet nie złorzecz Królowi. (Kaz: Sal: 10. 20). Bóg mój posłał Anioła swego, który zamknął paszczękę lwom, dla tego że mnie znalazł niewinnym, i że Tobie Królu Panie mój zawsze byłem wierny i uległy. (Daniel 6, 23). P. Jak mamy uważać Najjaśniejszego Monarchę? O. Najjaśniejszego Monarchę uważać mamy za najmiłościwszego Ojca, któremu Bóg udzielił część majestatu swojego dla rządzenia na ziemi. Synu mój! bój się Boga i Króla, a z wichrzycielami spokojności nie stowarzyszaj się. (Przyp: Sal: 24. 21) W jaśniejącém obliczu Króla jest żywot, (Przyp: Sal: 16. 17). ROZDZIAŁ IX. O POWINNOŚCIACH WZGLĘDEM SIEBIE. P. Co jest głównym obowiązkiem, który pełnić mamy względem siebie? O. Ustawiczne czuwanie nad zachowaniem życia, przez co dostąpić możemy prawdziwéj szczęśliwości Strzeż przykazań moich a żyć będziesz, a nauki mojéj jako z rzenicy oczu swoich, abyś był szczęśliwym. (Przyp. Sal. 7. 2). P. Czyli niepowinniśmy szczególnego miéć starania o swoję duszę? O. Tak jest; ponieważ nasza dusza jest daleko szlachetniejsza i doskonalsza niż nasze ciało, powinniśmy się więc starać przedewszystkiem wzbogacać swój umysł pożytecznemi wiadomościami i zachować dobre sumienie. Nad wszystko czego ludzie strzegą, strzeż serca swego! bo z niego żywot pochodzi, (Przyp. Sal. 4. 23). P. Jakie mamy pełnić powinności ze względu na szczęście doczesne? O. Powinniśmy się starać najusilniej o zachowanie swojego życia, zdrowia, oraz o pozyskanie potrzebnego majątku i dobrego imienia. Człowiek uczynny, dobrze czyni duszy swojéj; ale okrutny trapi ciało swoje. (Przyp. Sal: 11. 17). Lepsze jest imię dobre niżeli maść wyborna (Kaz: 7. 1). P. Jakie są główne cnoty które nabyć mamy dla zapewnienia sobie szczęśliwości? O. Główne cnoty, które mamy nabyć dla zapewnienia sobie szczęśliwości są: umiarkowanie, cierpliwość i pracowitość P. Na czém zależy cnota umiarkowania? O. Cnota umiarkowania zależy na wstrzymywaniu się od wszystkiego co jest zakazane, i na rozsądném używaniu tego co jest dozwolone. P. Przy których przedmiotach powinniśmy zachowywać umiarkowanie O. W użyciu pokarmów i uciech zmysłowych, bogactw i zaszczytów. P. Które są występki przeciwne umiarkowaniu? O. Nieumiarkowanie w jedzeniu, w napoju i w rozkoszach, chciwość, chuć sławy chełpliwość, duma i rozpusta. Którą cnotę zachowywać mamy w nieszczęściu? O. W nieszczęściu zachowywać mamy cierpliwość, która na tém zależy, aby znosić wszelkie złe z powolnością, nie szemrząc przeciwko Bogu, nie złorzecząc bliźniemu, i nie oddając się rozpaczy. P. Dla czego pracowitość jest dla nas obowiązkiem? O. Ponieważ praca i użyteczne zatrudnienie przyczyniają się do naszego uszczęśliwienia, są potrzebne współeczeństwu, przez samego Boga nam zalecone. Wziął tedy Pan Bóg człowieka, i postawił go w sadzie Eden, aby go sprawował, i aby go strzegł. (1 K: M. 2. 15) Dusza leniwego żąda a nic niema, ale dusza pracowitych, zbogaci się. (Przyp: Sal: 13. 4) P. Jakim sposobem Izraelici mogą nabyć mocy opierania się wszelkim pokusom, ćwiczenia się w cnocie, i otrzymać zbawienie? O. Przez ciągłe i nabożne rozpamiętywanie badanie swoich praw i ich skutków, a szczególniej przez gorące modły o pomoc Boską. Tedy nie będę zawstydzony, gdy się będę oglądał na wszystkie rozkazania Twoje. (Ps: 119. 6.) P. Dla czego jest naszym obowiązkiem często się modlić? O. Dla tego że modlitwa wzmacnia w nas cnotę, i zapewnia nam Boską pomoc. A wzywaj mnie w dzień utrapienia, tedy cię wyrwę, a ty mię uwielbisz. (Ps. 50. 15). P. Jak powinniśmy prosić? O. Powinniśmy swoję modlitwę zwrócić do Boga samego, i modlić się do Niego z zapałem, pokorą, uwagą i ufnością. Tedy wszystkie kości moje rzeką: Panie! któż podobny Tobie! (Ps: 35. 10). P. Jakże powinniśmy modlić się do Boga kiedy się nam dobrze powodzi? O. Powinniśmy się modlić z głęboką wdzięcznością, uznając Go za Stwórcę wszelkiego błogosławieństwa, a siebie niegodnych Jego dobrodziejstw. Panie! mniejszy jestem niż wszystkie zamiłowania i niż wszystka prawda, którąś uczynił z sługą swoim. (1 Ks: M: 32, 10). P. Jak powinniśmy prosić kiedy się znajdujemy w nieszczęściu i niebezpieczeństwie? O. W nieszczęściu i niebezpieczeństwie powinniśmy prosić z całém zaufaniem, a zarazem z uległością woli Boga. Spuść na Boga drogę swoję, a ufaj w Nim, On wszystko uczyni. (Ps. 37. 5). DODATEK. I. P. Gdzie znajdujemy krótką treść prawd religijnych, w które jako Izraelici wierzyć mamy? O. Znajdujemy krótką treść prawd, w które wierzyć powinniśmy w następujących trzech artykułach wiary: Wierzę w jedyną, wieczną Istotę którą nazywamy Bogiem, 2. Wierzę, że taż Istota objawiła się ludziom. 3 Wierzę, że ta Istota wynagradza dobre uczynki, a karze złe P. Ile mamy artykułów wiary? O. Trzynaście P. Jak brzmi pierwszy artykuł wiary? O. Pierwszy artykuł wiary brzmi; Uznaję za prawdę że Bóg jest jedyny, który wszystkie istoty stworzył, i niemi kieruje. P. Jak brzmi drugi artykuł wiary? O. Drugi artykuł wiary brzmi: Wierzę że Bóg jest jedyny, a żadna istota nie jest mu równa, i że On sam, był, jest i będzie P. Co obejmuje trzeci artykuł wiary? O. Trzeci artykuł wiary obejmuje; Że Stwórca nie jest ciałem, i od wszelkich cielesnych przymiotów jest wolny P. Jak brzmi czwarty artykuł wiary? O. Czwarty artykuł wiary brzmi: Wierzę, że Bóg jest pierwszym i będzie ostatnim. P Co nam nakazuje piąty artykuł wiary? O. Piąty artykuł wiary nakazuje nam żetylko Stwórcy cześć Boża należy, a nie innéj istocie. P. Jak brzmi szósty artykuł wiary? O. Szósty artykuł wiary brzmi: Wierzę, że wszystkie słowa Proroków są prawdą P. Jakie są następne artykuły wiary? O. Następne artykuły wiary są: 7) Wierzę, że proroctwa Mojżesza, naszego nauczyciela były prawdziwemi i poczytujemy Mojżesza za nawiększego proroka pomiędzy wszystkiemi którzy przed, lub po nim istnieli. Wierzę, że Pismo święte które teraz posiadamy, dostało; się do nas przez Mojżesza. 9) Utrzymuję za prawdę, że to Pismo święte zostanie zawsze nieodmienne 10 Wierzę, że Bóg zna wszystkie sprawy i myśli ludzkie jak powiedziano Ten który ich serca ukształcił ten i wszystkie ich sprawy uważa. Uznaję za prawdę, że Bóg wynagradza dobre uczynki, i karze za występki. Wierzę w przyjście Messyjasza, i codziennie oczekuję jego przybycia. Uznaję za prawdę, że będzie kiedyś zmartwychwstanie, w czasie gdy się podoba woli Stwórcy. Niech będzie pochwalone Jego imię na wieki wieków. P. Które są te dziesięć przykazań, które Bóg ogłosił ludowi Izraelskiemu na górze Synaj? O. Dziesięć przykazań są następujące: Jam jest Pan Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi Egipskiej z domu niewoli. Nie będziesz miał Bogów innych przedemną. Nie czyń sobie obrazu rytego, ani żadnego podobieństwa rzeczy tych które są na niebie w górze i które na ziemi nisko, i które są w wodach pod ziemią. Nie będziesz się im kłaniał ani służył, bom Ja Pan Bóg twój surowy, karząc nieprawość ojców na synach, trzeciego i czwartego pokolenia tych którzy mnie nienawidzą, a czyniąc miłosierdzie, tysiącznym tym, którzy mnie miłują i strzegą przykazania mego. Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego nadaremno, bo nie zostawi bezkarnie Pan tego, który imię Jego bierze nadaremno. Pamiętaj abyś dzień sobotni święcił; sześć dni robić będziesz i wykonasz wszystkie dzieła swoje, ale dnia siódmego Sabat Pana Boga twego jest, nie będziesz czynił żadnéj roboty w nim, ty, i syn twój, i córka twoja, sługa twój i służebnica twoja, bydlę twoje i gość twój, który jest w progach twoich Przez sześć dni stworzył Pan Bóg, niebo ziemię i morze, i cokolwiek w nich jest, a odpoczął dnia siódmego, przeto błogosławił Pan dniowi Sabatu i poświęcił go. Czcij ojca swego i matkę swoję, aby przedłużone były dni twoje na ziemi, którą Pan Bóg twój da tobie. Nie będziesz zabijał. Nie będziesz cudzołożył. Nie będziesz kradł. Nie będziesz mówił przeciwko bliźniemu swemu świadectwa fałszywego. Nie będziesz pożądał domu bliźniego swego, ani będziesz pragnął żony jego, ni służebnicy, wołu, osła, ni żadnéj rzeczy bliźniego swego. ŚWIĘTA I POSTY P. Co są święta? O. Święta są to niektóre dni w roku które Bóg przeznaczył do odprawiania uroczystości, na pamiątkę odebranych dobrodziejstw. O SZABACIE. P. Kiedy jest dzień szabatu? O. Siódmy dzień w tygodniu, który trwa od wieczoru dnia szóstego do wieczoru siódmego dnia P. Jak potrzeba się zachować w dzień szabatu? O. Należy spoczywać, być wolnym od wszelkiej pracy, nietrudnić się żadnemi interesami, a nawet ognia nie palić do gotowania. P. Na jaką pamiątkę, szabat jest ustanowiony? O. Szabat obchodzimy na pamiątkę że Bóg stworzył niebo, ziemię i wszystko co się na niéj znajduje, w sześć dni, a siódmego spoczywał; z téj przyczyny błogosławił dzień szabatu, i przeznaczył go na dzień święty, spoczynku i przypomnienia stworzenia świata. (Czwarte przykazanie 2 Ks. M. 20. 8, 12). P. Dla czego szabat nazywa się dniem świętym? O. Ponieważ w innych dniach, praca i trudy niepozwalają człowiekowi myśleć tak o religii boskiéj, w szabat zaś, kiedy ciało człowieka spoczywa po pracy, i jego myśl jest wolna od rzeczy światowych łatwiéj mu natenczas rozmyślać o religii boskiej. Dlatego ustanowiono aby w tym dniu lud zgromadzał się na modlitwy i czytanie rozdziałów ksiąg Mojżeszowych do synagog, gdzie mędrsi z pomiędzy niego objaśniają ludowi pismo święte i dają moralne nauki pobożnym słuchaczom Przez sześć dni robić będziecie, ale w dzień siódmy Szabat, zgromadzenie święte. (3M 23, 3). P. Jak nazwane są święta? O. 2 Święta niekwaszonego chleba (Pesach); 2) Święto tygodniowe, (Szebuat); 3) Nowy rok albo dzień przypomnienia. (Roszhaszuna); 4) Dzień błagania, (Jom kipur); 5) Święta namiotów, (Sukoth). I. ŚWIĘTA NIEKWASZONEGO CHLEBA. P. Kiedy przypada święto niekwaszonego chleba? O. Piętnastego dnia, miesiąca Nisan P. Przez ile dni trwa to święto? O. Przez osiem dni, zaczyna się w wieczór 14 dnia miesiąca i ciągnie się dowieczoru dnia 22go. Przestrzegaj miesiąca Abib, abyś obchodził święto przejścia Panu Bogu swojemu, ponieważ miesiąca Abiba wywiódł cię Pan Bóg twój z Egiptu w nocy. (5 M. 16, 1). Miesiąca pierwszego, dnia czterynastego tego miesiąca, między dwoma wieczorami święto przejścia Pańskiego. Potém dnia piętnastego tegoż miesiąca, święto przaśników będzie Panu: przez siedem dni chleby przaśne jeść będziecie. (3 M. 23. 5, 6). P. Na jaką pamiątkę ustanowiono to święto i dla czego niewolno jeść kwaszonego chleba? O. Gdy Bóg dokonał przez Mojżesza, cudownego wyswobodzenia Izraelitów z niewoli Egipskiéj, a Izraelici porzucając nagle kraj Egipski, nie mieli czasu do kwaszenia i wypiekania sobie chleba na drogę, zabrali z sobą w płachty przyrządzone na prędce ciasto z mąki i wody, z którego piekli sobie w drodze rodzaj placków. Mojżesz więc w imieniu Boga polecił, aby na pamiątkę tego, Izraelici jedli zawsze w te święta (Wielkanocne) chleb niekwaszony, czyli tak zwaną macę. Tedy rzekł Mojżesz do ludu: Pamiętajcież na ten dzień, któregoście wyszli z Egiptu, z domu niewoli; bo w możnéj ręce wywiódł was Pan ztamtąd; a tak nie będziecie jedli kwaszonego chleba. (2 M. 13, 3.) 2. ŚWIĘTO TYGODNIOWE (SZEBUAT) P. Kiedy Izraelici obchodzą święto tygodniowe? O. Szóstego i siódmego dnia miesiąca trzeciego nazwanego Sywan. P. Dla czego nazywamy je świętem tygodniowém? O. Ponieważ Izraelici zacząwszy od drugiego dnia pesachu, w którym kapłan ofiarował Bogu pewną miarę jęczmienia pierwszego z żęcia, liczyli siedem tygodni po upływie których obchodzili Szebuat Naliczycie także sobie od dnia pierwszego po szabacie, od dnia, któregoście ofiarowali snop podnoszenia, siedem tygodni zupełnych niech będzie. I ogłosicie w ten dzień święto; zgromadzenie święte mieć będziecie; żadnéj roboty czynić nie będziecie. Ustawa to będzie wieczna we wszystkich mieszkaniach waszych, w waszych potomkach. (3 Ks: M. 15, 21). P. Na jaką pamiątkę obchodzimy to święto? 0. Obchodzimy to święto na pamiątkę, że w tym dniu Bóg objawił się na górze Synai całemu ludowi Izraelskiemu wymawiając 10 przykazań. 3. NOWY ROK (ROSZHASZUNA), ALBO DZIEŃ PRZYPOMNIENIA (JOMHAZYKURON). P. Kiedy przypada dzień przypomnienia? O. W pierwszym i drugim dniu miesiąca siódmego nazwanego Tyszry. Pismo Święte nazywa ten dzień dniem trąby (jom teryuh), dla tego że trąbią na surmie (szojfor). Powiedz synom Izraelskim mówiąc: Miesiąca siódmego, pierwszego dnia tegoż miesiąca, będziecie mieli szabat, pamiątkę trąbienia, zgromadzenie święte. (3. Ks: M. 23, 24). Jak powinniśmy postępować w tym dniu? O. Powinniśmy myśléć o swoich czynach, wzbudzić w sercu żal za grzechy. i poprawić się; modlić się i błagać Sędziego wszystkich światów, aby nas łaską swą obdarzył Iżali się ludzie nie lękają, gdy trąba w mieście zabrzmi? (Amos 3. 6). 4. DZIEŃ BŁAGANIA (JOMKIPUR.) P. Kiedy przypada dzień błagania? O. W dziesiątym dniu siódmego miesiąca zwanego Tyszry Rzekł Pan do Mojżesza, mówiąc: Dziesiątego dnia siódmego miosiąca jest dzień oczyszczenia, zgromadzenie święte mieć będziecie. (3 Ks M. 23. 26). Żadnéj roboty nie będziecie czynili w ten dzień; bo dzień oczyszczenia jest na oczyszczenie was przed obliczem Pana, Boga waszego. (3 Ks. M. 23. 28). P. Jak mamy się sprawować w tym dniu? 9. Powinniśmy nietylko pościć, ale nawet wstrzymywać się od wszelkich uciech zmysłowych; pomieważ w tym dniu Bóg przebacza wszystkie grzechy które przed nim wyznajemy P. Czy przez samo wyznanie grzechów popełnionych przeciw Bogu i ludziom, możemy się spodziewać przebaczenia? 9. Samo wyznanie nie pomaga bez poprzedniéj pokuty; człowiek zatém powinien wprzódy żałować za grzechy, któremi wykroczył przeciw Bogu, i wynagrodzić ludzi jeśli ich w czém skrzywdził. Bo w ten dzień od wszystkich grzechów swoich przed Panem oczyszczeni będziecie. (3 Ks. M. 16. 30). 3. ŚWIĘTA NAMIOTÓW (SUKOT). P. Kiedy przypadają święta namiotów, i jak długo trwają? O. Święta namiotów przypadają piętnastego dnia siódmego miesiąca nazwanego Tyszry, i trwają siedem dni, zacząwszy od dnia 14 w wieczór aż do 21 w wieczór; a osmy dzień tych świąt nazywa się: świętem wstrzymywania się (szemini azeret). P. Jakie przykazania przepisano na te święta? O. Ażeby siedzieć przez siedem dni w namiocie okrytym z zwierzchu liściami, oraz brać codziennie (gałązki palmowe) (lulaf) i rajskie jabłko (hudar), i wstrząsać z radością w synagodze na chwałę Boga że pobłogosławił nasze prace, i napełnił stodoły zbożem. P. Przy jakiej okoliczności ustanowiono te święta? O. Gdy Izraelici przez czterydzieści dni błąkali w pustyni Arabskiéj, w któréj nie mieli domów mogących ich uchronić od upałów i deszczów, musieli siedzieć W namiotach. Wtedy Bóg rozpostarł nad niemi obłok który im służył za nakrycie. W kuczkach mieszkać będziecie przez siedem dni; każdy zrodzony w Izraelu mieszkać będzie w kuczkach. Aby wiedzieli potomkowie wasi czemu w namiotach kazał mieszkać synom Izraelskim, gdyż ich wywiódł z ziemi Egipskiéj; Ja Pan Bóg wasz. (3 Ks. M. 23 42, 43) Tedy weźmiecie sobie pierwszego dnia owocu z drzewa co najpiękniéjszego, i gałązek palmowych, i gałązek drzewa gęstego, i wierzbiny od potoku, i weselić się będziecie przed Panem Bogiem przez siedem dni. (3 M. 23. 40). P. Jakie jeszcze są uroczystości? O. Prócz pięciu tu wyliczonych świąt, mamy jeszcze dwie uroczystości; to jest: 1) Uroczystość poświęcenia (Chanuka); 2) Zapusty (Purym). P. Kiedy przypada uroczystość poświęcenia? O. Dnia 25 miesiąca dziewiątego zwanego Kislew; trwa osiem dni, w których co noc palą świece; i tak pierwszéj nocy jednę, drugiéj 2; trzeciéj palą trzy i t. d. P.Na jaką pamiątkę obchodzimy chanukę? O. Obchodzimy tę uroczystość na pamiątkę wielkiego zwycięztwa odniesionego nad Syryjczykami, roku świata 3600. P. Kiedy przypada Purym O. Czterynastego dnia, dwunastego miesiąca nazwanego Adar. W tym dniu Izraelici zgromadzają się do synagogi na czytanie księgi Estery, i rozdzielają jałmużny ubogim. Aby obchodzili te dni z ucztami i z weselem, jeden drugiemu upominki, a ubogim dar posyłając. (Est: 9. 22) P. Na jaką pamiątkę ustanowiono tę uroczystość? O. Na pamiątkę szczęśliwego ocalenia naszych przodków od zaguby, którą Haman im zgotował, roku świata 3400. O POSTACH. P. Wiele jest postów w roku? O. Cztery: 1) Post 10go dnia miesiąca 10go nazwanego Tajbas; 2) post 17go dnia miesiąca 4go, Tamus; 3) 9go dnia miesiąca 5go nazwanego Ab; 4) post 8go dnia miesiąca 7go nazwanego Tyszry. P. Na jaką pamiątkę ustanowiono te posty? O. Na przypomnienie nieszczęśliwych wypadków wydarzonych w tych dniach I tak: 10go Tajbas, było oblężenie miasta Jerozolimy przez Nabuchodonozora króla Babilońskiego. Post 17go miesią ca Tamus, zdobycie miasta przez tegoż, (roku świata 3340, a roku ś. 3840, przez Rzymian. 9go Ab, pierwsze i drugie zniszczenie miasta Jerozolimy i świątyni. 3go dnia miesiąca Tyszry, zamordowanie proroka Gedali syna Ahikana przez Izraelitę nazwiskiem Izmaela. KONIEC. znajdujących śię W TEJ KSIĄŻCE. Stronnica. WSTĘP. O religii w ogólności 5 o prawdach Religu w które każdy lzraelita wierzyć powinien. ROZDZIAŁ I. O Bogu i Jego własnościach 13 ROZDZIAŁ II. O stworzeniu świata i człowieka 23 ROZDZIAŁ III. O opatrzności boskiéj 28 ROZDZIAŁ IV. O wynagrodzeniu dobrych a ukaraniu złych uczynków, albo o życiu przyszłém 31 O powinnościach które nam Religija nakazuje. Stronnica. ROZDZIAŁ V. O pokucie i poprawie ROZDZIAŁ VI. naszych powinnościach względem Boga ROZDZIAŁ VII. O powinnościach naszych względem bliźnich 51 ROZDZIAŁ VIII. O powinnościach względem Monarchy 59 ROZDZIAŁ IX. O powinnościach względem siebie 61 DODATEK I. Artykuły wiary 67 DODATEK II. Dziesięć przykazań 70 DODATEK III. Święta i Posty 74