NAUKA RELIGII DLA MŁODZIEZY IZRAELITÓW oboiey płci zawieraiąca OBOWIĄZKI Człowieka w Ogólności i Izraelity w szczególności. przytym NAYWAŻNIEYSZE USTAWY CEREMONIALNE Porządkiem Katechizmu Ułożone Z HEBRAYSKIEGO JĘZYKA NA POLSKI Przetłomaczone. przez E. H. w WARSZAWIE R. 1822 w Drukarni Stanisława Dąbrowskiego Cenzura wysokiey Kommissyi Rządowey Wyznań Religiynych i Oświecenia Publicznego dozwala drukować ninieysze dzieło. REGESTR RZECZY ZNAYDUIĄCYCH SIĘ W TEY XIĄŻCE CZĘŚĆ I. I. O przeznaczeniu w Ogólności. II O przeznaczeniu Człowieka w szczególności. III O konieczney potrzebie Religii Obiawioney. IV. O Nayznacznieyszych Częściach Religii. ROZPRAWA pierwsza. W co człowiek wierzyć powinien. ROZDZIAŁ pierwszy. O Trzech naywOa żJnesieteysstzwyiceh B Aorgtay.kułach wiary. I. O Nauce wiary Artykuł pierwszy. III O Przymiotach Boga. ROZDZIAŁ drugi. I. O ObiawOie Nniuie wb iOesgkóilnmo śocbi.iawieniu. II. O Prorokach w Ogólności, i o naywyższym z nich Moyżeszu. IO Prawodactwie. IV. O innych przykazaniach zawartych w Xiędze ustaw. V. O Nauce Wiary, zawartey w przeszłym artykule. ROZPRAWA druga. O Nadziei Ludzkiéy. ROZDZIAŁ Trzeci. Obiaśnienie 3. Artykułu Wiary. I. O Nieśmiertelności duszy. II. O Nagrodach i Karze. III. O Naukach wiary, które maią związek z przeszłym Artykułem. IV. O Rządach Boga. V. O Opatrzności Boga. VI. Ufność w Boga, niewyłącza nas od czynności VII O Wolnéy woli ludzi. VIII. O Nagrodach i Karach w tym życiu. IX O Nagrodach i Karach w przyszłym życiu X. O Pokucie. XI. O Przyiściu Messyasza, i o powstaniu zmarłych. CZĘŚĆ II. Zawieraiąca Nauki Wykonania WSTĘP. I. Treść ustaw, i ich podział. ROZPRAWA pierwsza. Co Człowiek winien Bogu ROZDZAŁ pierwszy. I. O Trzech ważnieyszych Przykazaniach. II. Obiaśnienie pierwszego Przykazania. III. Obiaśnienie drugiego Przykazania. IV. Jakie ieszcze przykazania są zawarte w wierszach Szeyma. ROZDZIAŁ drugi. O Modlitwach Czyli o Błaganiu Boga I. Co iest modlitwa II. O Przysposobieniu ciała i duszy przed IIIM. Ood cliztwaąs.ie, i mieyscu Modlitw. IV. O przyczynach ustanowienia formalnych Modlitw. Zamiar i Cel Modlitw. ROZDZIAŁ Trzeci. O ustawach Ceremonialnych I. O nayważnieyszych ustawach ceremonialnych. II. Obiaśnienie Obrzezania, Cices, napisów na drzwiach, i naczelników. III O świętach. IV. O Sabacie. ROzDZIAŁ Czwarty. O świętach. I O przeznaczeniu Świąt w ogólności. II. O Świętach niekwaszonego Chleba. III. O Święcie Tygodniowym. IV. O namiotach. V. O przyczynach przedłużenia iednym dniem wszelkich świąt. VI. O dniu przypomnienia. VII O Dniu Błagania. VIII O innych Świętach, w których także liczbie iest święto, nazwane purym. IX. O uroczystości Poświęcenia X. O postach. ROZPRAWA druga O powinnościach. Co Człowiek winien sobie i bliżniemu. ROzDzIAŁ pierwszy. O obowiązkach Człowieka względem siebie. I. Podział Obowiązków Człowieka II. Obiaśnienie Obowiązków Człowieka względem III. Osbieowbiiąez.ki względem zdrowia IV. Obowiązki Człowieka względem maiątku. V. Sposoby życia dobre i złe. VI. Obowiązki względem wykształcenia rozumu. ROzDZIAŁ Drugi. Obowiązki Człowieka ku bliźniemu. I. Podział tychże Obowiązków. IIIII .O Obboowwiąiązzkki iK Crzełwonwyieckha. ku bliźniemu. O obowiązkach Sprawiedliwości w V. Oszc zoegóblnooścwi. iązkach Miłości w szczególności. VI. Jak ma się Człowiek obchodzić z bliżnim VII. laki nmanmey gsoboie wposytępzonwaać nz liuadź.mi złemi, z grzesznikami i z swoiemi nieprzyiaciołmi ROZDZIAŁ Trzeci. I. O obowiązkach względem Rządu i Oyczyzny. II. Jak Izraelita może bydź dobrym obywatelem. ROZDZIAŁ Czwarty. O obowiązkach męża i żony, Pana i Sługi, I. Obowiązki MężNaa uic zżyocinelya .i Ucznia. II. Obowiązki Pana i Sługi. III. Obowiązki Nauczyciela i Ucznia. CZĘŚĆ III. Obiaśnienie 10. Przykazań. WSTĘP. I. Sens dziesięciu przykazań i ich podział. ROzDZIAŁ pierwszy. Obiaśnienie czterech pierwszych przykazań I. Wykład pierwszego z dziesięciu przykazań II. Wykład drugiego przykazania. III. Wykład trzeciego przykozania. IV. Wykład czwartego przykazania. ROzDZIAŁ drugi Obiaśnienie sześciu ostatnich przykazań I. Wykład piątego przykazania II. Wykład szóstego przykazania. III. Wykład siódmego przykazania. IV. Wykład osmego przykazania V. Wykład dziewiątego przykazania. VI. Wykład dziesiątego przykazania. LISTA PRENUMERATORÓW Dozor Bóżnicy Lipnie. A. – A. Żurkowski Dobrzyń nsp. JP. A. M. Dobryń nsp. B. Rypin. JW. Baykoff Bоbrоwnik. Kikoł. JP. Bernаrd Oestreiсhег. Osiek pod B. N. S. Brüner. Radziki. Mława. Doz: Bózni: Warszawskiey Sierpcu. Dozor Bóżnicy Płockiey. Szreńsku. Wyszogród. Biezuń. Płońsk. Kuczberg. Drobiu. Radzanów. Zakromczym. E. Pułtusk. Makowic. Mad. Estella Rytterbandt. Nasielsk. JP. Glücksohn. Serock. Nowe Miasto. – Gecel Zaltzstein Maków. Nasielsk JW. J. Lipiński. Ostrołęka. W. J. Kamiński. Czyżewo. – Joseph Epstein. Przasnysz. – Józef Paschalski. Ciechanów. – Jakóbowski. Chorzech. — J. S. Rozen. JP. J. H. Feigenblatt. — J. Z. Janasch. K. Kommissya Rząd: Wyz: Reli: i Ośw: Publi: Komissya Woie: Płockie: JW. Krasiński. W. Kozłowski. — Kleczewski. — Kosicki. L. JW. Lewiński. JP. Leopold Toeplitz. — Ludwik Rytterbandt. — Leybel Hilles. Mad. Ludwika Rytterbandt JP. Ley. Kohn. M. JP. Moses Lauterbach. – M. Goldberg. N. JW. Novossilzoff. — Niemcewicz. W. Osiński. Mad. Oestreicher W. Piotrowski. JW. R. Rembieliński. W. Radomiński. JP. R. Guttmann — Rosenfeld. – Ch. Rozenberg JW. Stanisław Grabowski – Szaniawski. – Staszic. JP. S. Auerbach. – S. P. W. Tokarski. JP. Teodor Toeplitz. W. Uniatycki P. S. X. JX. Szweykowski. R. JX. Jan Mateyski. R. CZĘŚĆ I. WSTĘP O przeznaczeniu w Ogólności. Co rozumiesz przez wyraz przeznaczenie? Przez wyraz przeznaczenie rozumiem zamiar i kres, dla którego każde iestestwo stworzone zostało. Jaki iest dowod na to; że każda Istota ma swoie przeznaczenie? Ponieważ Bóg iest mądry stwórca, a mądry nic nieczyni bez celu, musiemy zatem uczynić wniosek, zacząwszy od nayogromnieyszych Planet, aż do naydrobnieyszego prochu ziemskiego wszystko ma swoie właściwe przeznaczenie dla którego stworzono zostało (I) Czy wszystkie lstoty maią iedno przeznaczenie? Nie. Każda Istota ma swoie szczególne przeznaczenie, podług iey właściwych przymiotów. Tak np. martwy kamień ma inne przeznaczenie, iak rośliny. i te również inne maią, iak zwierzęta. A tak w większey iest doskonałości Istota, tym ważnieysze ma przeznaczenie. Czy wiadome nam iest przeznaczenie każdey Istoty? (I) Pan wszystko udziałał sam dla siebie; (*) Xięgi Przypowieści Rozdział XVI. wiersz 4. Tłomaczenie textów Biblii wypisane są podług Tłomaczenia Biblii wyszłego w Krakowie w r. 1516. Zamiar stworzenia niektóryсh Istot iest nam wiadomym; ale naywiększey ich liczby, albo wcale nie albo bardzo mało iest nam wiadomym. II. O przeznaczeniu Człowieka w szczególności. Czyie przeznaczenie wiedzieć, naybardziey nam potrzeba? Człowieka. Dla czego naybardziey potrzeba? Bo przez to postrzegamy i uczemy się tego, co mamy czynić, chcąc doyść do zamierzonego kresu. Czy ludzie i zwierzęta maią równe przeznaczenia? Nie. Przeznaczenie ludzi, iest daleko wyższe, i ich cel ważnieyszy. Jaki iest na to dowód? Daleko wyższe przymioty, które człowiek posiada i iak wyżey iest powiedziano, im większey iest doskonałości Iestestwa, tym ważnieysze ma przeznaczenie. W czem człowiek okazuie doskonalsze od zwierzątW p rmzyyśmli,i optoyz?naniu, i w sposobności użycia mocy i zdatności. Poznaie on swego Stwórcę, i w iego dziełach spostrzega dobroć i mądrość. Umie on rozróżnić dobre od złego, i dla tego nazwany iest, wyobrażeniem BOGA. () Posiada on zdatność do rozmaitych kunsztów przez które, staie się Panem i rządcą świata (3) przywłaszcza sobie Jego dobra, również umie używać sił swego ciała podług swey wоli. Jaka iest różnica pomiędzy przeznaczeniem człowieka i zwiеrząt? Zwierzęta dochodzą swey doskonałości za życia, człowiek zaś niedosięga Jey w tym życiu, które iest tylko przysposobieniem do wyższego Celu. Przez co można tego dowieść? Przez to: że bezrozumne zwierzęta, nie są obdarzone władzą myślenia, z tąd wypada, że nie maią ciekawości dowiedzenia się czegoś, nieprzewiduią swoiey śmiertelności nawet niemaią chęci trwać po () A stworzył Bóg człowieka na wyobrażenie swoie: na wyobrażenie Boże stworzył go mężczyznę i białogłowę stworzył ie: (Xięga I Moyżesza Roz. I wiersz 27) I rzekł: oto Adam stał się iako ieden z nas wiedzący dobre i złe. (Xięga 1 Moy: Roz: III. w. 28) I błogostawił im Bóg i rzekł Roście, i mnożcie się, i napełniaycie ziemię, a czyńcie ią sobie poddaną i panuyie nad rybami morskiemi, i nad ptastwem powietrznym i nadewszemi zwierzęty, które się ruchaią na ziemi Uczyniłeś go mało co mnieyszym od Aniołów, (X. 1. Moy. Roz. 1. w. 28) chwałą i czcią ukoronowałeś go: i postanowiłeś go nad dziełami rąk swoich. Podałeś wszystko pod nogi iego, owce i woły wszystkie nadto i zwierzęta polne Ptastwo niebieskie i ryby morskie, które się przechodzą po ścieszkach morskich. Psa: VIII w. 6. 7. 8. i 9.) śmierci to więc iest dowodem, że nie są przeznaczonemi do przyszłego życia. Człowiek zaś który ma władzę myślenia i poięcia, który rozumnie roztrząsa swoie iestestwo; wie, że iest śmiertelnym, i czuie w sobie życzenie trwania po śmierci. Gdyby więc było Jego przeznaczeniem żyć tylko na tey ziemi, na cożby mu się zdały te dary, które uczyniłyby go więcey nieszczęśliwym, iak szcześliwym? Przekonywamy się więc z łatwością, że cel człowieka iest daleko wyższy, i zapewne nie inny, iak przyszłe życie wiecznie trwaiące, w którym doydzie naywiększey doskonałości. Jakież więc iest przeznaczenie człowieka na tym świecie? Niemoże bydź inne, iak wykonywać to, do czego moc i zdatność daie mu sposobność: to iest: a) zastanawiać się nad dziełami Boga, a przez to poznawać Jego wszechmocność, madrość, i dobroć, wychwalać go za cudowne dzieła, i wdzięcznym bydź za dobrodzieystwa, któremi nas obdarza. b) Dobre czyny od złych rozróżniać, pierwsze wykonywać, drugich nieczynić. To więc iest prawdziwym i istotnym środkiem prowadzącym nas do naywyższego zamierzonego celu. III. O konieczney potrzebie Religii Obiawioney. Czy zdolny iest sam rozum człowiekа poznać to wszystko, co nieuchronnym iest do Jego wiecznego zbawienia? Nie. Sam rozum człowieka niezdolny iest poiąć wszystkie prawdy, które są potrzebnemi do Jego szczęśliwości. Za pomocą więc czego, może tego dosiądz? Zá pomocą Boskiey obiawioney Religii. Co iest Obiawiona Religiia? Jest w ogólności nauka wiary, i iey ustawy, których się mamy trzymać w myśli i czynach ażeby otrzymać wieczne zbawienie. Dla czego się nazywa niebieską obiawioną Religiią? Bo BOG sam obiawił się ludziom, i podał im swoie nauki. IV. O nayznacznieyszych Częściach Religii. Wiela iest części Obiawioney Religii? Dwie: Nauka wiary, Nauka wykonania Co zawiera w sobie nauka wiary? Nauka wiary zawiera a) Co człowiek ma myśleć o Bogu i Jego przymiotach, b) Jaką nadzieię mieć powinien. Co zawiera w sobie Nauka wykonania? To, co podług przepisanych ustaw, mamy czynić lub nieczynić. ROZPRAWA PIERWSZA W co Człowiek wierzyć powinien. ROZDZIAŁ I O iestestwie Boga. O trzech nayważnieyszych artykułach Wiary. Wiele iest nayważnieyszych artykułów wiary: Trzy: a) Wiara w bytności Boga 6) Wiara w Jego niebieskim obiawieniu. c) Wiara w nieśmiertelność duszy. II O nauce Wiary artykuł I. BogWaie?le nauk iest zawartych w artykule o bytności Sześć. a) Bóg iest stworzycielem świata. b) Bóg iest nieskończony. c) Bóg iest niecelesny d) Bóg nieskłada się z żadnych części. e) Bóg iest ieden. f) Bóg iest naydoskonalszą Istotą. cóż ta nauka, że Bóg iest stworzycielem świata zawiera w sobie? Że Bóg stworzył i uporządkował świat, rządzi i utrzymuie go. Wszystkie Istoty z niczego utworzył (4) i rozmaite ich części iak naylepiey urządził 5) On nadał życie wszystkiemu, (o) Rządzi podług swoiey naywyższey woli, i utrzymuie, aby wszystko wniwecz się nieobruciło. G) (4) Jam iest Pan czyniący wszystko, rozciągaiący niebiosa sam, stanowiący ziemię a nikt zemną. (Pro: Izaiasz Ro: (5) P44i:a wse. k24 m.) orski i krople dżdżowe, i dni wieków kto przeliczył? Wysokość niebios i szerokość ziemi i głębokość przepaści kto zmierzył? (z Eccle: Roz. 1. w. 2.) Jeden iest naywyższy stworzyciel wszechmogący, i Król możny, a bardzo straszny, siedzący na stolicy swoiey i panuiący Bóg. Ten ią stworzył w duchu świętym, i widział, i rozliczył, i rozmierzył (Eccles: Ro: 1 w. 8) (6) Podnieście ku górze oczy wasze a obaczcie kto to stworzył który wywodzi w poczcie woysko ich, a wszystkich po imieniu zowie: przez mnóstwo siły i mocy i możność Jego i iedno niezostało: (Pro: Izaiasz: Rozdz. 40 wiersz 26) Ty sam Panie ieden, tyś uczynił niebo, i niebo niebios, i wszystko woysko ich, ziemię i wszystko co iest na niey morza i wszystko co w nich iest: i ty żywisz to wszystko a woysko niebieskie tobie się kłania. (Xię: Nechemi: Roz: IX. w. 6.) (7) Albowiem on rzekł, i uczynione są: on rozkazał i stworzone są. Postanowił ie na wieki, i na wieki wieków: ustawę dał, i nieprzeminie (Psal. 148 w. 5 i 6.) Co rozumiesz przez tę naukę, że Bóg iest nieskończony? Rozumiem, że Bóg iest żyiącym Jestestwem (8) które było, iest, i będzie (g) i że iego istota niepochodzi od inney (ro) i wiecznie trwać będzie bo niemiał początku. (rz) Co rozumiesz przez wyraz niecielesny? Rozumiem, że Bóg nie iest z ciała złożony, i niema nic w sobie cielesnego (12). Każde ciało ma postać i kształt, ma pewną obiętość którą można wymierzyć w dłuż i wszerz, można ie poznać za pomocą pięciu żmysłów, i z czasem zepsuciu podpada () Podniosę ku Niebu rękę moię i rzekę: Zywię ia na wieki (Xię. V. Moyże: Roz. XXXII. w. 40.) Panie stałeś się ucieczką nam, od rodzaiu, do rodzaiu. Pierwey niżeli stanęły góry, albo ziemia, i świat był stworzonym od wieku aż do wieku, ty iesteś Bóg. (Psal. 90 wier. 1 i 2) (10) To mówi Pan Król Izraelów, i odkupiciel Jego Pan zastępów: Jam pierwszy, i iam ostateczny, a oprócz mnie niemasz Boga. (Izaiasz Roz. 44. w. 6) Wyście świadkowie moi, mówi Pan, i sługa móy, któregom obrał abyście wiedzieli, i wierzyli mi, a wyrozumieli żem ia iest sam. Przedemno nie iest utworzony Bóg i pomnie niebędzie. (Izaiasz Roz: XLIII. w. 10.) (11) Tyś Panie na początku ziemię ugruntował, a dzieła rąk twoich są niebiosa. One poginą, ale ty zostaiesz, i wszystko iako szata zwietrzeią. (Psal. 102 w. 26 i 27.) (12) Komuż tedy podobnym uczyniliście Boga, albo co mu za obraz postawicie? (Izas. Roz. 40 w. 18) Niemożemy zaś wystawić sobie w myśli Boga maiącego postać i kształt (i3) niemożemy go w przestrzeni ograniczyć, (4) nie iesteśmy zdolni czuć go 5cio zmysłami, (is) nie iest odmienny (r6) i zepsuciu niepodpadа. Co rozumiesz przez to, że Bóg nieskłada się z żadnych części? Przez to rozumiem, że Bóg iest iednostayną Istotą, która nieskłada się z różnych części i członków Co rozumiem przez to że Bóg iest iedyny? Rozumiem że Bóg iest ieden, i obok niema drugiego. (18) Król choć iest iednym w swoim kraiu, znayduią się iednak inni, w innych kraiach: Bóg (13) A przeto strzeżcie pilnie dusz waszych. Niewidzieliście żadnego podobieństwa w dzień którego Pan mówił do was na Horeb z pośrodka ognia? (X. V. M. R. IV. w. 15) (14) A więc mniemać mamy, że prawdziwy Bóg, mieszka na ziemi? bo ieśli niebo, i nieba niebów ciebie ogarnąć nie mogą, iakoż daleko więcey ten dom którym zbudował? (Xię:III. Kro. Roz. VIII. w.27) (15) A za się rzekł: Niebędziesz mógł widzieć oblicza mego nieuyrzy mnie bowiem człowiek, a będzie żyw. (Xię. II. Moy. Roz. XXXIII w. 20)(Malachiasz Roz. III Bom ia Pan, a nieodmieniam się: wiersz 6.) (17) Słuchay Izraelu! Pan Bóg nasz, Pan ieden iest. (Xię. V. Moy. Roz VI. w. 4. sam iest Bogiem na niebie wysoko, (18) A tak, poznay dzisiay, a myśl w sercu swoim, i na ziemi nisko, a że Pan innego. niemasz (X. V. M. R. IV. w. 39.) zaś iest tylko ieden, bo oprócz niego innego niema (19). Co rozumiesz przez naywiększą doskonałość Boga Rozumiem, że Bóg ma w sobie złączone wszystkie dobre przymioty, i niemasz żadnego któryby się w nim nieznaydował w naywyższym stopniu. III. O Przymiotach Boga. Jakie szczególniey spostrzegamy przymioty w Bogu? Sześć następuiących: a) Bóg iest naymędrszy. b) Bóg iest wszystkowiedzący. c) Bóg iest wszechmogący. d) Bóg iest naylitościwszy. e) Bóg iest naysprawiedliwszy. Zkąd tfo) p Bozónga iieemsty nzea yBśówg iięetsst znya.ymędrszy? Poznaiemy naywięcey iego mądrość, z Jego wielkich dzieł, które cudowna iego mądrość naydoskonaley (19) Pan sam wodzem iego był: a niebył z nim Bóg obcy. (X. V. Moy. Roz. XXXII w. 12.) tamże w. 39. Obaczcież żem ia iest sam, a niemasz inszego Boga oprócz mnie. Opowiadaycie a przyydźcie, i poradzcie się społеm, kto to dał słyszeć od początku, od onego czasu to przepowiedział: izali nie ia Pan, a niemasz więcey Boga okrom mnie: Boga sprawiedliwego i zbawiaiącego niemasz oprócz mnie. (Izaiasz Roz. XLV. w. 21.) Bo któż Bogiem oprócz Pana? albo który Bóg oprócz Boga naszego? (Psal. 18. w. 32.) uporządkowała (20) i zastosowała wszystko do swego wielkiego celu Ten więc który wszystkie swoie czyny z naywiększą mądrością działał, (21) i użył naylepszych środków, aby doszły do zamierzonego kresu: iest naymędrszym. Co rozumiesz przez ten wszystkowiedzący? Rozumiem przez to, że Bóg wie o wszystkich rzeczach w ogulności i wszczególności, tak ukrytych iako też i wyiawionych: przenika myśli wszystkich, od początku wiedział, co się potem stało, i od wieków widział co wprzyszłości będzie. (22) Iaki iest dowód na to? Można to okazać dwoma sposobami. a) Ponieważ Bóg iest twórcą wszystkich lstot, zna ich przyczyny i skutki, i nic się niedzieie bez Jego woli, wnieść zatem można, że wszystko mu iest wiadomym. Bo czyliż kunsztmistrz niezna doskonałe machiny którą sam zrobił? (20) Jako wielmożne są Panie uczynki twoie, wszystkoś w mądrości uczynił, napełniona iest ziemia osiadłościątwoią. (Psal. 104 w. 24) swoią a mądrością swoią rozciągnął niebiosa. Który uczynił ziemię mocą swoią, zgotował świat mądrością (Jeremiasz Roz. LI w. 15.) utwierdził. (Przypowie: Roz. III. w. 19.) Pan mądrością ugruntował ziemię, roztropnością niebiosa okrąg ziemię, i napełnienie iey: tyś stworzył północną stronę i morze. (Psalm LXXXI w. 12.) (21) Twoieć są niebiosa, i twoiać też iest ziemia tyś ugruntował Izali wiesz porządek nieba, i postawisz sposób iego na ziemi (Job: w Roz: XXXVIII w. 33.) co się ieszcze niestałe mówiąc: Rada moia stać będzie i (22) Który opowiadam pierw ostatnią rzecz: a z początku to stanie się wszystka wola moia. (Izaiasz Roz. XLVII w. 30) b) Ponieważ Bóg iest wszędzie, musi zatem wszystko wiedzieć. (23) Z kąd wiemy że Bóg iest wszędzie? a) Ponieważ Bóg iest niecieleśny, i nie iest ograniczony w przestrzeni, a zatem znayduie się wszędzie, w niebie, na ziemi, słowem, niema żadnego mieysca, w którymby niebył przytomnym (24) b) Ponieważ Bóg wszędzie działa, musi bydź zatem wszędzie przytomnym. Zkąd poznaiemy że Bóg iest wszechmogący? Sama myśl że Bóg iest stwórcą ogromnych światów, przykonywa nas o Jego wszechmocności. Takiego, który nieprzeliczoną liczbę światów z niczego utworzył, bez pracy i trudów: i tylko iednym słowem, Niech będzie (25) wszystko się stało i utrzymuie od wieków, takiego mówię moc, iest (23) A za Nieba i ziemię ia nienapełniam? mówi Pan. (Jere: Roz. XXIII. w. 24.) I wołali ieden do drugiego, i mówili święty, święty, święty Pan Bóg zastępów, pełna iest wszystka ziemia chwały iego. (Izaiasz Roz. VI w. 3.) (24) Dokąd uydę przed duchem twoim: a dokąd ucieknę przed obliczem twoim. Jeśli wstąpie do nieba, tameś ty iest: ieśli zstąpie do piekła tameś iest. Wziąłbym skrzydła ranney zorzy a będę mieszkał na końcu morza. I tam mnie doprowadzi ręka twoia: i trzymać mnie będzie prawica twoia. (Psalm. 159 w. 7. 8. 9. i 10.) (25) Słowem Pańskim niebiosa utwierdzone są, a duchem ust Jego, wszystka moc ich Albowiem on rzekł, i uczynione są, on rozkazał, a stworzone są. .(Psalm 53. w. 6. i 9.) nieograniczoną i nic u niego nie iest niepodobnym do wykonania. (26) Zkąd poznaiemy że Bóg iest naylitościwszy? Poznaiemy to w całey naturze, która iest pełna Jego dobrodzieystw; a naywięcey w istotach żyiących i maiących czucie, w które wlał żądze do wielu rzeczy, które im przygotował dla ich pociechy. Ten więc który bez przymusu, i bez własnego pożytku, od wieków czyni dobrodzieystwa, zapewne iest naylitościwszy. W czym Bóg iest naysprawiedliwszym? W iego sprawiedliwych sądach (27) wszystkich ludzi których, podług ich zasług nagradza lub karze. Co się ma rozumieć przez ten wyraz: Bóg iest nayświętszy? Ma się rozumieć że Bóg iest naywyższą Istnością w którey są połączone wszystkie dobre skłonności i bez braku wszystkie dobre przymioty (28) przez które kocha cnotę, i nienawidzi zbrodnie. (29) (26) A Job odpowiadaiąc Panu rzekł: Wiem iż wszystko możesz, a nie iest ci, żadne myśl tayna (Job Roz. 42 w. 1 i 2.) (27) Boże sprawy są doskonłe, a wszystkie drogi iego sądy: Bóg wierny, a bez wszelkiey nieprawości, sprawiedliwy i prawy. (Moyżesz w Xię: V. Roz. XXXII. w. 4) Twoia iest Panie wielmożność i moc, i sława, i zwycięstwo, i tobie chwała: bo wszystko co iest na niebie i na ziemi, twoie iest; twoie Panie królestwo i tyś iest nadewszystkiemi Xiążęty. (Parali. Roz. XIX w. 11.) (29) Czyste są oczy twoie, abyć nie patrzył na złe, a patrzyć na nieprawość nie będziesz mogł. (Hab. R. 1. w. 13.) ROZDZIAŁ II. O Niebieskim Obiawieniu. O obiawieniu w ogólności. Jaki iest drugi ważnieyszy artykuł wiary? Jest wiara w niebieskim obiawieniu. COo tsoi:ę ż me aB ópgrz neize tkot órroyzmum pioebćo?żnym mężom, to iest takim, którzy podług iego woli żyli, obiawił się z niemi mówił, i taiemnice swoie powierzył. Takie taiemnice nazywamy proroctwami, a tych którym Bóg onych powierzył, prorokami. Jak to bydź mogło, że Bóg który nie iest cieleśny Noibeimawa isł isęi ęp rluzedzz itoom ro?zumieć że Bóg pokazał się im w postaci i kształcie, iak człowiek ieden drugiemu tylko że iego święty duch natchnął ich, albo na iawie, albo we śnie, i włożył w Ich usta słowa, które potem opowiadali narodom. obiawiać się ludziom? Jaki miał Bóg zamiar, Aby zaszczepił w sercu człowieka Nauki tyczące wiary i czynów: aby tych którzy zbłądzili z drogi cnoty przestrzedz, i ponoszących kary za swoie grzechy obietnicami pocieszyć. O Prorokach w ogólności, i o naywyższym z nich Moyżeszu Czy kilka razy obiawił się Bóg? Tak iest: kilka razy Bóg obiawił się ludziom, w tenczas kiedy iego niewyczerpana mądrość sądziła za rzecz potrzebną, oświadczyć swoię naywyższą wolę. Czy wszyscy Prorocy, byli natchnięci iednakowo? Nie: niektórzy więcey, inni mniey, niektórzy często, inni zaś raz, lub dwa razy. Jedni z nich mogli nawet okazywać cuda w Imię Boga, przez które potwierdzali proroctwa, albo wybawiali Narody przez nadzwyczayne rzeczy. Który z pomiędzy Pгоrоków iest naywyższym? Moyżesz mąż święty, nasz nauczyciel, który, tak ze względu swych Proroctw, iako też dobrodzieystw któremi obdarzył Izraelitów: iest naywyższym z pomiędzy tych, którzy przed nim, i po nim byli.Przez iakie proroctwa iest wyższym nad innych? Żaden z Proroków, niebył tak przysposobionym iak Moyżesz do przyięcia każdego czasu (30) iasnych (30) Jeśli kto będzie między wami prorok Pański, w widzeniu ukaże mu się: albo przez sen będę mówił do niego: Ale nie taki sługa móy Moyżesz, który we wszystkim domu moim naywiernieyszy iest, albowiem uszy do ust mówię iemu: i iawnie a nie przez zasłony i figury Pana widzi. (Xię. IV. Moy. Roz. XII w. 6. 7. i 8.) natchnień Boga, nikt także nieokazał tak cudownych dzieł, w przytomności całego ludu (31) iak on. Przez iakie dobrodzieystwa iest wyższym? Ponieważ za poselstwem Boga był wybawicielem, wodzem, i prawodawcą ludu Izraelskiego; uwolnił go z niewoli Egipskiey którą tak długo cierpiał; zrobił go Narodem samowładnym, przywłaszczył mu kray dał niebieskie ustawy, i zaprowadził Rząd. III. O Prawodactwie. lakie iest nayważnieysze niebieskie obiawienie? Prawodactwo: nazwane wspaniałym obiawieniem Dla czego tak nazwane? Z tey przyczyny że nigdy podobny wypadek niebył, iak w dniu prawodactwa, w którym Bóg obiawił się całemu Narodowi; i wszyscy słyszeli mowiącego. (32) (31) I niepowstał na potym Prorok w Izraelu iako Moyżesz, którego by znał Pan twarz w twarz we wszystkich znakach, i cudach, które posłał przezeń żeby czynił w ziemi Egipskiey Pharaonowi i wszystkim sługom iego, i wszystkiey ziemi iego i wszelką ręką mocną, i dziwy wielkie które czynił Moyżesz przed wszystkim Izraelem. (Xięga V. Moy. Roz. XXXIIII. w. 11. i 12.) (32) Pytay się o dawnych czasach, które były przed tobą, odednia którego stworzył Bóg człowieka na ziemi od kraiu nieba, aż do kraiu iego: ieśli się kiedy taka rzecz stała albo kiedy doznano iest, aby słyszał lud głos Boga mówiącego z pośrodku ognia iakoś ty słyszał, i żyweś został. (X. V. Moy. Roz. IV, w. 23. i 35.) Kiedy się to stało? Trzeciego dnia po wyiściu Izraelitów z Egiptu (*) Dochodzili do góry Synai w pustyniach Arabii, gdy Bóg rozkazał przez Moyżesza, aby przysposobiali się przez trzy dni do oglądania Jasności, i słuchania głosu Jego. Co w tym dniu zaszło? W poranku wywołał Moyżesz cały lud z Jego namiotów i około góry ustawił, sam zaś wszedł na wierzchołek, który był okryty wspaniałą Jasnością Boga, w kształcie płomieni pożeraiących, Gromy i błyskawice rozdzierały obłoki, a straszna trąba dała się słyszeć. Cały lud słyszał głos wychodzący z płomieni, wymawiaiący dziesięć przykazań które Dlan amc szą zneaiogmeo. Bóg obiawił się całemu Narodowi? Dla przekonania ich, o prawdziwym poselstwie Moyżesza, i aby wszystkiemu wierzyli cokolwiek on mowić będzie w Imie Boga. I tak pismo święte wyraża "Gdy Naród będzie słyszał, iak ia mówię z tobą, natenczas i Tobie będzie wierzył na wieki„() Co się ma przez to rozumieć, „Tobie wierzyć będzTioe uncaz wy ineaksi,. "abyśmy nigdy nieopuszczali ustaw Moyżesza, dopóki innemu Prorokowi Bóg niepokaże w przytomności całego narodu, w iak wielkiey okazałości iak wówczas. Podług pisarzy żydowskich był to rok od stworzenia świata 2448. Xięga II. Roz. XVIII. w. 9. IV. O innych przykazaniach zawartych w Xiędze Ustaw. Kiedy inne ustawy były nadane od Boga? Po odebraniu dziesięciu Przykazań: rozszedł się lud do swoich namiotów, Moyżesz zaś, wrócił się na górę Synai, gdzie zostawał czterdzieści dni i nocy. W przeciągu tego czasu odebrał inne ustawy od Boga: poczym zszedł trzymaiąc dwie Tablice Kamienne, na których były wyryte dziesięć Przykazań Te więc przykazania, wszystkie nauki i ustawy, napisał w Xiędze, którą dał Izraelitom, i która się ieszcze u nas do tychczas znayduie. O nauce wiary zawartey w przeszłym artykule. Jakie nauki wiary są zawarte w przeszłym artykule? Następuiące trzy: a) Bóg nadał nam xięgę ustaw przez swego Proroka Moyżesza. b) Moyżesz był naywyższym z pomiędzy Prororoków, którzy przed nim i po nim byli c) Xięga ustaw podług którey rządziemy się iest ta sama którą odebraliśmy od Moyżesza Co mamy rozumieć przez tę ostatnią naukę? Że Xięga Moyżesza, chociaż przez tak długi przeciąg czasu, utrzymuie się iednak u nas bez naymnieyszego z fałszowania. Czy wolno nam podług naszego zdania, uiąć lub przydać co do ustaw Moyżesza? Nie: powinniśmy bowiem ściśle ich dopełniać (33) Czy iesteśmy teraz w stanie wykonywać wszyst kie ustawy zawarte w Xiędze Moyżesza? Nie: Ponieważ nasze teraźnieysze okoliczności, niepozwalaią nam wykonywać wszystkich, zwłaszcza tych, które tyczyły się tylko kraiu naszego własnego iak np spoczynek ziemi siódmego roku, jubileusz co siedmdziesiąt lat, ofiary, i dary dla kapłanów i t. p. Czy przeszkadza nam ta niemoc wykonywania tych ustaw do wiecznego zbawienia? Nie: Zbawienna Religiia nieżąda od Człowieka aby wykonywał to, co nieiest w iego mocy. ROZPRAWA DRUGA O nadziei ludzkiey ROZDZIAŁ III. Obiaśnienie 3. artykułu Wiary O nieśmiertelności duszy. Co zawiera w sobie 3ci artykuł wiary? Trzeci artykuł wiary traktuie o nieśmiertelności duszy (33) Nie przydacie do słowa które wam mówię, ani uymiecie z niego: strzeżcie mandatów Pana Boga waszego które ia wam rozkazuię. (Xięga V. Moy. Roz. IV w. 2.) Przez co można wyiaśnić że dusza nasza iest nieśmiertelną? Następuiącym sposobem. Człowiek składa się z ciała, i duszy ożywiaiącey ie, żyie więc czas nieiaki, i umiera, i wtenczas ciało, które z ziemskich części iest złożone i które zepsuciu podpada, rozdziela się, i przestaie trwać. Dusza zaś, iako Istota niecieleśna, i nieskładaiąca się z żadnych części niepodpada zepsuciu i trwa wiecznie. Z kąd bierze swóy początek dusza? Od Boga: za pomocą którey żyiemy, czuiemy myślemy i wszystko działamy. Gdzie śię podziewa dusza, po rozłączeniu się z ciałem? Powraca tam z kąd przyszła, to iest do Boga, i iest tak nieśmiertelną iak on sam. (34) Co mamy wierzyć, o położeniu duszy po opuszczeniu ciała? Mamy wierzyć że natenczas będzie miała doskonalsze poięcia o Bogu i Jego przymiotach, zwłaszcza o rzeczach, które w tym życiu przewyższały iey poznanie : i przez to rozszerzenie onego będzie miała wiecznie ukontentowanie. (35) (34) I wróci się proch do ziemi swey z którey był, a duch wróci się do Boga, który go dał. Ecles. Roz. XII w.7) (35) A ia w sprawiedliwości pokaże się przed obliczem twoim: nasycon będę, gdy się okaże chwała twoia. (Ps. XVII 15.) Oznaymiłeś mi drogi żywota, napełnisz mnie weselem z obliczem twoim: rozkoszy na prawicy twey aż do końca. (Psal. XVI. w. 11.) II. O nagrodach i karze. Jaka nauka wiary iest zawarta w artykule o nieśmietyelności duszy? Że Bóg, wszystkie czyny ludzi spostrzega, sądzi, i podług postępowania onych, nagradza Kluibe dkya rBzeó.g ( 3są6d)zi, i wynagradza ich czyny? Bóg sądzi ludzi i wynagradza, tak za życia, iako też i po śmierci. Czym Bóg wynagradza? Wynagradza w tym życiu, rzeczami ziemskiemi, zdrowiem, szczęśliwością, ukontentowaniem, i wszystkim tym, co iest przyiemnym dla ciału. Karze zaś, chorobą, nieszczęściami i nieprzyiemnościąJ. ak mamy wystawić sobie nagrody i kary w przyszNłyamg rżoydcyiu p?rzyszłego życia są niebieskie, iako to: przypatrywanie się iasności Boskiey i wieczne zbawienie. Kary zaś, żal, niespokoyność, i zgryzota. III. O naukach wiary które maią związek z przeszłym artykułem. Jakie nauki wiary, maią związek z przeszłym artykułem? Wielki radą, a nieograniczony myślą: którego oczy są otworzone na wszystkie drogi synów Adamowych, abyś iego. (Jerem. Roz. XXXII. wier: 19.) odał każdemu według dróg iego, i według owocu spraw Następuiące Trzy: a) że Bóg sam Rządzi światem. 6) że Opatrzność Boska czuwa nad każdym człowiekiem. c) że ludzie maią wolę wolną, a zatem postępuią podług iey wybоru. IV. O rządach Boga. Co się ma przez to rozumieć, że Bóg sam rządzi światem? Ma się rozumieć, że Bóg nie tylko że sam wszystko widzi i wie ale nawet wszystko go obchodzi, nic się niedzieie bez iego woli. Jak Bóg postępuie w urządzeniu swiata? Jak wielki kunsztmistrz z swoiemi dziełami; iak mądry Monarcha z narodem; iak dobry oyciec z dziećmi, nareszcie iak sprawiedliwy sędzia z temi, którzy się udaią pod Jego opiekę. W iakim względzie postępuie iak wielki kunszmistrz? Ponieważ świat iest iego dziełem, zna przeto naylepiey wszystkie iego części, działania i przeznaczenie; w porządku ie utrzymuie, i iest troskliwym aby żadna część tey wielkiey budowy niezaginęła, lub swey mocy niestraciła; części bowiem całego stworzenia są połączone ogniwami łancucha którego małe uszkodzenie przyczyniłoby upadek całey Wbu diaokwiym. względzie postępuie iak Monarcha z Narodem? Bóg Rządzi światem iak monarcha, który przez mądre ustawy kray swóy w porządku utrzymuię, i od których zawisła dobroć całości, i szczegołów. Który ma naywyższą moc do wydawania rozkazów, które iego poddanie ściśle muszą wykonywać. Któremu cześć i uszanowanie oddawać powinni, i Jego nayWwy żisazkei mlm wie zwgylęcdhzwiael apćo.stępuie iak dobry Oyciec z dzBieóćgm iie?st powszechnym oycem ludzi, który kocha ich, iako swoie dzieci, iest o nich troskliwym, żywi ich, wszystkie potrzeby opatruie, broni, ma wzgląd na ich słabości, i żąda aby ludzie między sobą iak bracia żyli. (37) W iakim względzie postępuie iako sędzia? Bóg iako naywyższy sędzia świata sądzi sprawy wszystkich ludzi, uniewinnia sprawiedliwego i karze winnego. Godzi spory, i uwalnia uciemiężonego od TyrCanzay.m się rożnią sądy Boskie od ludzkich? Sąd ludzi, lubo zdaie im się naysprawiedliwszym choć, nieprzychyła się na żadne stronę, i choć by naywięcey ludzie wybadywali świadków: iednak w swoich wyrokach mylić się mogą. Bóg zaś przenika serce człowieka, przed nim nic ukryć się nie może; zapewne więc Jego wyrok iest tak sprawiedliwym iak on sam. (37) Izali nie ieden Oyciec wszystkich nas? izali nieieden czemuż tedy gardzi każy z nas Bóg stworzył nas? bratem swoim, gwałcąc przymierze oyca naszego? (Malachi: Roz. 11 w. 10.) O opatrzności Boga. Co się ma rozumieć, przez Opatrzność Boga? Ma się rozumieć, że Bóg postępki każdego człowieka postrzega (38) i losem iego podług swey niewyczerpaney madrości i sprawiedliwości, rządzi, każde więc zdarzenie człowieka, niezawisło od przypadku, ale od woli Boskiey: i wszystkie iego usiłowania służą tylko do wykonaniu tego, co on mu przeznaczył, nie zaś do odmienienia tego. Jaką korzyść mamy z tey nauki? Ponieważ wierzemy że Bóg daie baczność na wszystkie nasze postępki, usiłuymy więc ażebyśmy się stali uczciwemi i cnotliwemi, a przez wiarę że On rządzi losami ludzi, ufaymy w iego miłosierdzia Co się ma rozumieć przez ufność w Bogu? Wiara, nadzieia i pociecha, które w nim pokładamy. Co wynika z wiary? Spokoyność duszy: Ponieważ wiemy że Bóg czuwa nad naszemi wszystkiemi potrzebami, i zapewne niedozwoli, abyśmy mieli cierpieć niedostatek. Przestawać więc powinniśmy na tym działe, który odbieramy z rąk iego, i nieubiegać się za zbytkami które są tylko przyczyną niespokoyności. We wszystkim spuśćmy się na Boga który naylepiey wie co nam może bydź użytecznem, a co szkodliwem. (38) Oczy bowiem iego nad drogami człowieczemi i wszystkie kroki ich obacza. (Job: Ro. 34. w. 21.) Co zawiera w sobie nadzieia? Zaufanie w Bogu: Ile razy chcemy mieć spełnionemi nasze życzenia, udaymy się do niego, a możemy bydź pewnemi, że ieżeli iego mądrość przewiduie, że dopełnienie proźb, będzie nam użyteczne, zapewne nas wysłucha: i również z każdey złey przygody, ufni iesteśmy, że nas wyprowadzi Co się ma rozumieć przez pociechę? Uspokoienie się w żalu: ciągłe nawet zmartwienia niepowinny w nas zachwiać zaufania które pokładamy w Bogu, niepowinniśmy szemrać, i powątpiewać o Jego miłosierdziu, owszem oddać się zupełnie pod iego świętą wolę, (59) a w przekonaniu że rola Boska iest dobrą, i nawet kary iego są dla naszego pożytku, winni iesteśmy znosić cierpliwie wszelkie dolegliwości. Ufność w Boga, niewyłącza nas od czynienia. Czyli ten, który ufa w Boga, i żyie w pewności że wszystkie iego potrzeby opatrywać będzie, niepowinien pracować? Ufność w Boga nieuwalnia żadnym sposobem ludzi od pracy, bo ten tylko który przez pilność i pracę szuka pożywienia, może ufać w Boga że szczęśliwym będzie w swoim przedsięwzięciu, a iego pilność (59) By mnie też zabił, w nim ufać będę: a wszakoż drogi moie przed obliczem iego strofować bedę. (Job: Roz. XIII w. 15.) wynadgrodzoną zostanie dobrym urodzaiem. Nieczynni zaś, niepowinni się spodziewać niczego od BoCgzay. to iest wola Boska, aby człowiek był czynnym? Bez wątpienia Bóg tak chce aby człowiek przez pracę i pilność sam opatrywał swoie potrzeby i dla załatwienia onych obdarzył go zdatnością, i sposobnością do rozmaitych kunsztów; prawda, że i zwierzęta muszą szukać same pożywienia, ale niepotrzebuią go przysposabiać do używania. Człowiek zaś niemoże płodów natury użyć do iedzenia i do innych potrzeb, nieprzysposobiwszy ich wprzody iak np. chcąc mieć chleb, potrzeba orać, siać, i zbierać, młocić, mleć, i nareszcie z mąki ciasto zrobić, i upiec go. Podobney pracy podeymuią ludzie dla zaspokoienia wielu innych potrzeb. Dla czego Bóg urządził aby ludzie tyle pracowaliZ, mdliał ozśacsip kouk ocizełnoiwa isewkyocwhi ;p bootr zzaetbr?udnienie iest dla niego potrzebnem, i użytecznym; inaczey Jego moc i zdatność byłyby próżnemi. Gnusność i prożniactwo iest chorobą, która tak duszę iako też i ciało przytępia, i iest przyczyną gniewu, nieukonzaś nietylko uzdrawia towania i zmartwienia, praca ciało, rozwesela serce ale nadto przynosi korzyść bo ona przyczynia się do umocnienia związków Towarzystwa ludzkiego. VII. O wolney woli ludzkiey. Co się ma rozumieć przez wolną wolę ludzi? że Bóg dał człowiekowi wolę wolną do czynienia dobrego lub złego, moc do wykonania swego wyboru, i nic go od tego utrzymać niemoże. woJlęa kwi ozlanmą?iar był Boga w tym, że dał ludziom Ażeby sprawiedliwie zasłużyli sobie na nagrodę za czyny chwalebne, i aby doszli wielkiego celu, zbawienia. Bo w przeciwnym razie, niezasłużyliby sobie na nagrodę lub karę. Co wznieca w sercu człowieka chęć do czynów dobrych? Rozsądek i ustawy. Rozsądek rozróżnia dobre od złego, ustawy uczą go dopełniać woli Boga. Co człowieka wstrzymuie od występków? Sumienie i kara, pierwsze po dopuszczeniu zbrodni, przyczynia niespokoyności, wystawia przed oczy szkaradność występku, i napełnia serce żalem i zgryzotą. Druga iest ogłoszoną przez ustawy dla wstrzymania od zbrodni tych, których przytępione uczucie nie słucha iuż głosu sumienia. VIII. O nagrodach i karach, w tym życiu. Czy po wykonaniu czynów naszych, zaraz następuie nagroda lub kara? Nie. Dla czego nienastępuie zaraz nagroda za czyn dobry? Ażeby się niewydawało człowiekowi, iakoby z iego dobrych czynów Bóg miał iakowąś korzyść, powinnością owszem naszą iest, z własney chęci dopełniać naszych obowiązków: ponieważ nadgroda Boska nie iest zapłatą, tylko iedynie łaską. (40) Dlaczego nienastępuie zaraz kara po wykonaniu występków? Gdyż Bóg zna słabości, i skłonności ludzi, którzy łatwo mogą uledz namiętności; zna iaki żal napełnia ich serce, po wykonaniu występku: dla tego opoźnia karę, ażeby błądzący miał dość czasu do poprawienia się, i aby mógł uzyskać przebaczenie winy.Czyż nieznayduie się tyle pobożnych, kórych całe życie iest pasmem ciągłych nieszczęść i również tylu zbrodniarzy, ktorym przez całe życie iak naylepiey się powodzi? i iak się to zgadza z sprawiedliwością Boga? Prawda, że iak pierwszych, tak drugich, niemało się znayduie na tym świecie, i nawet ówczasowi mędrcy i Prorocy dziwili się, i bardzo wiele myśleli o tym (41) ale ich całe uradzenie na tym się skończyło: że ponieważ postępowanie Boga iest (40) Raz rzekł Bóg: ten dwie rzeczy słyszał, iż moc iest Boża, a tobie Panie miłosierdzie: bo ty oddasz każdemu według uczynków iego. (Psal. 62. w. 12. i 15.) mało nieszwankowały kroki moie. (41) Ale moie nogi mało się niepotchnęły: Jżem był ruszon zawiścią przeciw złośnikom widząc pokój grzesznych. Albowiem niemasz względu na śmierć ich: ani przydłużenia w utrapieniu ich. sprawiedliwym, zapewne więc i to ma swoie dostateсzne przyczyny. Zkąd to pochodzi że niemożemy poznać tych przPyocznyine?waż nasz rozum iest za słaby, do obięcia urządzeń Boga, iego nieograniczoney sprawiedliwości i mądrości: a iak niewiemy iakim sposobem Bóg nagradza lub karze ludzi, tak też niemożemy sądzić, podług naszego zdanie, kto istotnie iest sprawiedliwym. Niezdolni iesteśmy także przewidywać skutki złe lub dobre zdarzeń ludzkich; i często się trafia, że z tego co my mniemaliśmy bydź nieszczęściem, wynikło naywiększe dobro, a z szczęścia przeciwnie. W pracy, ludzkiey nie są; i ludźmi niebędą karani. A przetoż ci pycha zięła: okryli się nieprawością i niezbożnością swoią. Wystąpiła iakoby z tłustości nieprawość ich, puścili się za sMądyaśmleil is eir mcaó. wili złość: nieprawość ku górze mówili. Podnieśli w niebo usta swoie: a ich ięzyk przechodził po ziemi. A przetoż lud móy obróci się tu: i dni pełne naydą się między niemi. I mówili. Jakoż wie Bóg? a iestli wiadomość na wysokości? Oto ci grzesznicy, a obfituiący na świecie, otrzymali bogactwa. I rzekłem: Tamci tędy próżno naprawiedliwiał serce swe, i obmywałem między niewinnemi ręce moie. I byłem biczowan cały dzień, a karanie moie rano. Jeslim mówił, tak mówić będę: otom rodzay synów moich potępił. Jaka pociecha zostaie cnotliwemu, który cierpiał całe życie? Pociecha wiecznego zbawienia, która go oczekuie w przyszłem życiu. Co czeka zbrodniarza, który całe życie szczęśliwie przepędził? Przyzwoita kara w przyszłości, gdzie Bóg roztrząsa wszystkie czyny ludzkie. IX. O nagrodach i karach w przyszłym życiu. Co rozumiesz o sądzie w przyszłym życiu? Rozumiem, że dusza po odłączeniu się od ciała będzie zawołaną przed sąd Boga, i zda rachunek Myśliłem abym to zrozumiał: praca to przedemną. Aż wnidę do świątyni Bożey: i zrozumiałem ich dokończenie: (Psal: 75. w. 2. 5. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. i 17.) Sprawiedliwy ty w prawdzie Panie, gdybych się z tobą spierał; a wszakoż sprawiedliwości będę do ciebie mówił czemu się szczęści droga niezbożnych; dobrze się maią wszyscy, którzy przestępuią, i nieprawość czynią? (Jerem: Roz. XII. w. 1.) Tom też widział za dni marności moiey: sprawiedliwy ginie w sprawiedliwości swoiey: a niezbożny długo żyie we złości swoiey. (Ecles. Roz. VII. w. 16.) Jest i druga marność, która się dzieie na ziemi, są sprawiedliwi którym się źle wiedzie iakoby uczynki niezbożnych uczynili: i są niezbożni, którzy są tak bezpieczni, iakoby mieli uczynki sprawiedliwych. (Ecles. Roz. VIII w. 14.) swoich postępowań za życia, i podług sprawowania się odbierze nagrodę lub karę. (42) Czy możemy wystawić sobie nagrody i kary duszy tak iasno, iak cielesne? Nie. Jak małe mamy wyobrażenie o postaci i kształcie duszy, tak małe o Jey nagrodzie i karze. Więcey niemożemy sobie o nich wystawić dopóki dusza nasza ogarniona iest prochem ziemskim iak tylko to: że cnotliwy będzie doznawał wiecznego ukontewania (43) a zbrodniarz będzie cierpiał męki. X. O pokucie. Czy niema sposobu dla zbrodniarza, do oczyszczenia się z grzechów, i uwolnienia się od kary? Znayduie się dla występnego sposób do oczyszczenia się z grzechów: kiedy polepszy czyny swoie. Przez co ma ie polepszyć? Przez Pokutę. Jakim sposobem można pokutę odprawić? Myślą i czynami. Jaką myślą? (42) Wszystko co się dzieie przywiedzie Bóg na sąd za każdy występek lub dobry lub zły ono będzie. (Eccles. Roz. XII. w. 14.) (43) Wierzą iż oglądam dobra Pańskie w ziemi żyiących. (Psal. 27 w. 13.) Jakoż wielkie mnóstwo słodkości tey Panie którąś zakrył boiącym się Ciebie (Psalm 51 w. 20.) Żałuiąc przeszłych występków, i wpaiaiąc sobie w myśl miłość czynów cnotliwych. Ieżeli, wystawiemi sobie wielkość Boga, przeciw któremu grzeszyliśmy, ieżeli wystawiemy sobie świętość wszechmocności i Dobrodzieystwo Jego, natenczas upokorzy się serce nasze, brzydzić się będzie grzechami, zamiłuie cnotę i sprawiedliwość. Jakiemi czynami może pokutę odprawić? Niech naprawia to wszystko (ieżeli może) co zepsuł tak przeciw Bogu, iak przeciw ludziom niech ma baczność na postępki swoie; niech się strzeże powrócić do dawnych błędów, niech się uda do Boga wyzna swe grzechy błagaiąc o przebaczenie. Czy przyrzekł Bóg przebaczyć grzesznikom ieżeli sTięa pko ipersatw: iwą?yraża to Moyżesz w Xiędze drugiey Roz. 54 „Przedwieczny iest miłosierny, litościwy, cierpliwy, i nayłaskawszy: przebacza grzech, wystCępoe ike,s ti zbałąwda.rtym w tych Przymiotach? a) że Bóg ieżt miłosiernym, litościwym, cierpliwym dla grzeszników, i nie zaraz ich karze, ale wyznacza im czas do poprawy. 6) Bóg iest nayłaskawszy, przebacza grzechy, i puszcza ie w niepamięć. Kiedy iest czas do pokuty? Niemożemy go oznaczyć, iednak zawczesnym bydź nigdy niemoże; gdy człowiek potrzebuie bardzo długiego czasu, do naprawienia tego, co zepsuł: z do tego ieszcze niewiadomy nam iest moment śmierci: częstokroć nagle i niespodziewanie przyidzie, a zatem powinniśmy się pośpieszyć z pokutą, aby w grzechach nie umierać. Jakie iest położenie duszy takiego człowieka który umarł bez pokuty? Ponosi karę przez wyrok sądu Boskiego dopóki nieoczyści się z grzechów: potem zaś przez miłosierdzie Boga iest umieszczony pomiędzy świętemi Istotami. XI. O przyiściu Messyasza, i o powstaniu zmarłych. W co więcey mamy wierzeć, i pokładać nasze nadzieię? W dwie ieszcze Nauki wiary. a) W przyiście Mesyasza syna Dawida, ażeby wybawił wygnańców; i zaprowadził ich, do ich własnego kraiu, b) W ostatni dzień, w którym ożywi Bóg zmarłych, i powstaną na Sąd nazwany: Sąd wielki i straszny. CZĘŚĆ II. Zawieraiąca Nauki wykonania WSTĘP Treść Ustaw i ich podział. Co następuie po nauce wiary? Po nauce wiary, natępuie nauka wykonywania. Co się ma rozumieć przez wykonywanie? Czynienie tego co ustawy nakazuią, i chronienie się tego co zakazuią. Co zawieraią w sobie te ustawy? BoguN. abs)t ęSpoubiiąec ie balritźynkieumłyu. .a) Co człowiek winien Co więc człowiek winien Bogu? Powinien iako swego Stwórcę i dobroczyńcę kochać, wielbić Go, składać mu dzięki, i to czynami potwierdzać Co winien sobie i bliźniemu? Powinien to wszystko czynić, co służy do dobrego powodzenia siebie i bliżniego; i nieczynić tego co mogłoby szkodzić ludziom w szczególności: również niepowinien opoźniać się w dopełnianiu obowiązków od których zawisła całość Towarzystwa. ROZPRAWA PIERWSZA Co Człowiek winien Bogu ROZDZIAŁ I. O trzech ważnieyszych przykazaniach Ile iest ważnieyszych przykazań wzgledem Boga? Jest ich trzy. a) Poznać Boga b) służyć mu z całego serca c) Pewne ustawy ceremonialne wykonywać na znak i przypomnienie dobrodzieystw któremi nas szczególnie Bóg obdarzył. II. Obiaśnienie pierwszego Przykazania Co zawiera w sobie pierwsze przykazanie? Poznanie przymiotów Boga, iego wszechmocności i sprawiedliwości. Przez co poznaiemy te przymioty? Przez rozmyślanie nad iego dziełami, niebem i ziemią, bo te uczą nas poznawać mądrość, wszechmocność i dobroć Bogа. III. Obiaśnienie drugiego przykazania. Co zawiera wsobie drugie przykazanie? Zawiera w sobie: a) Jak mamy uznawać Królestwo Boskie, i iego przykazania, dwa razy na dzień b) Jak mamy modlić się. Jakim sposobem wyznaiemy królestwo Boskie i iego Przykazania? Przez odczytywanie codzienne, z rana i wieczór następuiących wierszy pisanych w Xiędze Piątey Moyżesza Rozdziale szóstym Słuchay Izraelu, Pan Bóg nasz, Pan ieden iest. Będziesz miłował Pana Boga twego, ze wszystkiego serca twego i ze wszystkiey duszy twoiey, i ze wszystkiey siły twoiey. A będą te słowa, które ia dziś przykazuię tobie, w sercu twoim. a będziesz ie powiadał synom twoim, i będziesz w nich rozmyślał, siedząc w domu twoim, i idąc w drodze, śpiąc i wstaiąc. I przywiążesz ie iako znak do ręki twoiey i będą iako naczelniki, między oczyma twemi, i napiszesz na podwoiu domu twego i na bramach twoich. Przez który wiersz poznaiemy królestwo Boskie? Przez pierwszy: słuchay Izraelu, Pan Bóg nasz Pan ieden iest. Czytaiąc ten wiersz co Powinniśmy myśleć? że Bóg iest wszechmogącym, iedynym, i wyższą lstnością, która wszystko stworzyła, i wszystkim rządzi, tak na ziemi iako i w niebie. Które wiersze zawieraią przykazania Boga? Następuiące: Będziesz miłował Pana Boga twoiego ze wszystkiego serca twego i t. d. Czytaiąc te wiersze, co powinniśmy myśleć? że Bóg, lubo iest naydoskonalszą Istotą, ma wszystko sam w sobie, i niepotrzebuie naszey przysługi, pochwały i wdzięczności; z tym wszystkim nakazuie nam abyśmy mu służyli: i iego naywyższą wolą iest: abyśmy dopełniali przykazania, i niesprzeciwiali się w naymnieyszey rzeczy iego ustawom. Co się ma przez te wyrazy rozumieć: „Będziesz miłował Pana Boga twego, ze wszystkiego serca twego? Ma się rozumieć, że niepowinniśmy Bogu służyć w celu nagrody za wykonywanie dobrych uczynków, (i za strzeżenie się przez boiaźń kary złych) tylko czynić mamy pierwsze, i nieczynić drugich; z tey przyczyny, że taka iest wola Naywyższego; za którego dobrodzieystwa, powinniśmy bydź wdzięcznemi i miłować go: I to samo iuż iest naszym pożytkiem iż dopełniamy woli Jego. A zatem należy nam myśleć o nim, naśladować czyny iego, i to tylko działać, co Jemu iest przyiemnym. Co się ma rozumieć przez te wyrazy: „Będziesz Go miłował z całey duszy twoiey, i z całey siły twoiey? Ma się rozumieć, że mamy kochać Boga nad wszystko, co nam iest drogim, nawet nad życie, które chętnie powinniśmy ofiarować dla uczczenia Jego świętego Imienia. IV. Jakie ieszcze przykazania są zawarte, w wierszach Szeyma. Iakie ieszcze przykazania są zawarte w Rozdziale Szea)y Ambay?śmy ustawicznie, uczyli Xiąg, i ustaw, i w nasze dzieci zaszczepiali te nauki, ażeby przyszłe pokolenia niezapominały o nich. b) Abyśmy Historyią wyiścia z Egiptu na pargaminie napisali, i oprawiwszy ią przywiązywali na znak, do rąk i czoła. c) Abyśmy napisali rozdział Szeyma na pargaminie, i zwinąwszy go, przybili na podwoiach drzwi, i na bramach dla przypomnienia sobie wchodząc i wychodząc tego, co w nich iest zawarte. Dla czego wyiście z Egiptu iest tak ważnym? Ponieważ to iest naypierwszem i naydziwnieyszym dobrodzieystwem, które Bóg wyświadczył dla Izraelitów. Po czterech bowiem wiekach niewoli, wybawił i uczynił ich swobodnym narodem; przez co zaczęli nosić iego Imię: a Bóg nie tylko okazał swą moc w cudach poczynionych w Egipcie, ale nadto obiawił swą świętą Religią. Kiedy powinniśmy przywiązywać znaki na czole i rPękoduc?zas modlitw, ponieważ w tenczas naywięcey ma człowiek sposobności, przypominać sobie dobrodzieystwa Boga. ROZDZIAŁ II. o MODLITWACH czyli o Błaganiu Boga. Co iest modlitwa. Co iest modlitwa? Tkliwość serca, przez usta wyrażone: iako to miłość ku Bogu, dziwienie się iego cudom, dziękczynienie za iego dobrodzieystwa Ile iest rodzaiów modlitwy? Jest ich cztery: a) Chwalenie Boga. 6) Dziękczynienie c) Prośba d) Błaganie. Jaka iest modlitwa wychwalaiąca Boga? Kiedy się zanurzamy myślą w dziełach, i stworzeniach Jego, uważamy, ich cudowny porządek, natenczas serce nasze pała ku niemu, a usta wyrażaią uczucie, które iest chwałą Boga. Co iest modlitwa dziękczynienia? Kiedy wystawiemy sobie łaski, które Bóg wyświadcza od początku naszego istnienia aż dotąd, i niezdolność naszą do wywdzięczenia się za nie; natenczas wzbudza się w nas chęć do wyrażenia wdzięczności, którą, kiedy usta wymawiaią, nazywamy dziękczynieniem Co iest modlitwa prośby? Jeżeli dostrzegamy nasze potrzeby, i o zaspobienie onych prosiemy Boga, natenczas taka modlitwa iest prośbą. Co iest modlitwa błagania? Kiedy prosimy Boga o przebaczenie naszym przewinieniom: natenczas taka prośba, iest modlitwą błagania. II. O przysposobieniu ciała i duszy przed modlitwą. Jak ma się Człowiek przysposobić do modlitwy? Wewnętrznie i zewnętrznie. Co się ma rozumieć przez przysposobienie zewnętrzne? Przysposobienie ciała: przyzwoita postawa, odzież i ton głosu. Co mamy przestrzegać w przysposobienu ciała, przyzwoitey odzieży i postawy? Mamy uważać aby ciało nasze było czyste, twarz i ręce umyte, suknia wychędożona i bez plam, postawa ciała powinna bydź nachylona, bez kiwania się, i ręce złożone. Co mamy przestrzegać w tonie głosu? Ton głosu potrzeba stosować do modlitwy, i tak: wychwalać Boga i dziękować mu powinniśmy głosem radosnym, to iest, śpiewaiącpieśni melodyinie z muzyką. Wielbienie wielkości Boga, powinniśmy odprawiać z naywiększą okazałością i uroczystością, Prośby zaś powinny bydź pokorne i ciche. Co się ma rozumieć przez przysposobienie wewnętrzne? Przysposobienia wewnętrzne są: a) myśli duszy b) mocne zaufanie i stałość. c) spuszczenie się na wolą Boga. Co się ma rozumieć przez myśli duszy? Aby serce było tym iedynie zaięte, co usta mówić maią, ażebyśmy uważali przed modlitwą że modlemy się do naywyższego stwórcy który przenika serce i dusze nasze. Co się ma rozumieć przez mocne zaufanie i stałość? Przez to ma się rozumieć, że powinniśmy wierzyć, iż Bóg przychyli się do naszych prośb ieżeli nam są użytecznemi i chociaż spóźni spełnienie naszych życzeń, iednak niepowinniśmy nigdy tracić nadziei w Jego miłosierdziu. Co mamy rozumieć przez spuszczenie się na woląM Baоmgya r?ozumieć, że Ten który się modli, niepowinien naprzykrzać się Bogu, ażeby koniecznie spełnił iego życzenia, tylko należy poddać się zupełnie pod Jego wolę, mówiąc: Boże móy, w twoie ręce powierzam duszę moią, niepodług moiego życzenia ale podług Twoiey nayświętszey woli, rządź moim losem: bo Ty tylko sam wiesz, co może bydź dla mnie naylepszym. III O czasie i mieyscu modlitw. Iloraki iest czas modlitw? Czas modlitw, iest troiaki, zawsze przy zdarzeniu, Ci zpyo iedsłtuegśm pyr zzdeoplinseómwi :modlić się zawsze? Nie. To nie iest w naszey mocy, ponieważ myśli nasze niesą zawsze przysposobione, a do tego nasze prace i inne obowiązki, niedozwalaią nam pełnWić itęecgo i.akim sposobem mamy się modlić zawsze? Przez wystawienie ustawicznie w myśli Boga i przez wykonywanie takich czynów, któreby mu się podobały. Jakie modlitwy są przy zdarzeniu? a) Jeżeli widziemi cuda natury, u których postrzegamy wielkość Boga, napełnia się serce nasze radosnym uczuciem, i w tenczas powinniśmy chwalić go. b) Jeżeli doznaiemy szczególnych łask, przez które ratuie nas od iakiey plagi wiszącey nad nami albo wyświadcza nam niespodziewane iakie dobrodzieystwa, powinniśmy także wylewać łzy wdzięczności c) W każdym zmartwieniu, nieszczęściu, chorobie, ucisku, mamy błagać iego miłosierdzia, aby nas wyratował z biedy. Jakie są przepisane modliwy? Przepisane modlitwy są te które Pasterze Religii ustanowili; iako to: modlitwa poranna, podwieczorna i wiCezcyz ioerstn ma.ieysce oznaczone do modlitwy? Tak iest: są domy w których lud zgromadzony ma się modlić. Czy są przepisane formalne modlitwy w świątnicy Boskiey? Tak iest: Pasterze Religii ustanowili ie. IV. O przyczynach ustanowienia formalnych Modlitw. Co powiodło Pasterzy Religii, aby oznaczyli czas i mieysce na modlitwy: Gdyby tego nieustanowili, natenczas wielu zaniechałoby modlitw, bo mało iest tych których samo uczucie wiedzie do tego, aby niezapominali bydź wdzięcznemi za dobrodzieystwa Bogu. Z tey więc przyczyny przeznaczyli Paterze Religi czas aby przez to, maiących i mieysce na modlitwy, mniey uczucia przywiedli do pełnienia obowiązków, które nakazuią bydź wdzięcznym, bogoboynym, pamiętnym na łaski, któremi Bóg codziennie nas obdarza. Dla tego więc nikt niepowinien zaniedbywać tychże ustanowionych modlitw, zwłaszcza w dni święte: iako to: w Sobotę i inne które są postanowione na znak i pamiątkę szczególnieyszych dobrodzieystw, które nam Bóg wyświadczył: i w takie dni całą myśl powinniśmy Jemu poświęcić. Czy wynika ztąd iaka korzyść, że lud cały zgromadza się w iedno mieysce na modlitwy? Bardzo wielka, ponieważ modlitwa powszechna całego zgromadzenia, wzbudza w sercach czyste myśli, zaostrza ich czucie, powiększa wielbienie i chwałę Boga przez połączenie razem serc i myśli zgromadzonych. (44) Do czego służy formalność modlitw? Służy nayprzód: a) dla tych, którzy nieumieliby tłomaczyć się iak przystoi przed naywyższym Stwórcą, powtóre: b) aby cały zgromadzony lud, przeróżne prośby nieprzeskadzał sobie w gorących modłJaachk. mamy uważać mieysce modlitw? Powinniśmy uważać iako mieysce święte, czcić ie, wstrzymywać się od śmiechu, rozmów próżnych, i lekkomyślnych; słowem od tego wszystkiego, co iest nieprzyzwoitym w świątnicy Boga. (44) Będęć wyznawał w kościele wielkim między ludem ogromnym będę cię wysławiał. (Psal. 35 w. 18) z źrodeł Izraelskich. W kościele błogosławcie Bogu Panu (Psal. 68 w. 27.) Zamiar i cel modlitw. Dla czego powinniśmy się modlić? Ponieważ Bóg po nas tego wymaga? Dla czego Bóg tego żąda? Nie dla swoich korzyści; i nie dla tego ażebyśmy w nim wzbudzili litość, i przypominali nasze potrzeby, gdyż On sam naylepiey zna ie, i więcey o nich pamięta. Iedynie tylko wymaga po nas tego Bóg, abyśmy sami niezapominali o naszych potrzebach, i uważali, od kogo żądamy zaspokoienia onych; ażebyśmy byli pokornemi i wdzięcznemi Modlitwa zatem przypomina nam nasze obowiązki, które zaniechaliśmy, żebyśmy z drogi cnoty niezbłądzili; modlitwa leczy boleści grzesznika, a żalenie się daie ulgę nieszczęśliwemu. Poznaie Człowiek przez modlitwę, występki swoie, umacnia serce w miłosierdziu Boga. Korzyść zatem z modlitwy dla człowieka iest, że utwierdza go w bogoyboności wzbudza w nim zadziwienie mądrości, wszechmocności, i dobrodzieystw Jego. Pociesza serce nasze i utrzymuie w pokorze. ROZDZIAŁ III. O ustawach ceremonialnych. O nayważnieyszych ustawach Ceremonialnych. Jakie ustawy ceremonialne są postanowione na pamiątki? Ważnieysze z nich są: ) Obrzezanie. b) Nici do przypatrywania c) Napisy przybiianie do podwoiów d) Naczelniki. e) I obchodzenie świąt. Co przypominaią nam te znaki i pamiątki? Niektóre z nich przypominaią nam Religiią i iey przykazania, inne zaś, szczególnieysze dobrodzieystwa, które nam Bóg wyświadczył. Które pamiątki, lub znaki, przypominaią nam Religiią i iey przykazania? Obrzezanie, nici do przypatrywania, i napisy przybiiane do podwoiów. Które nam przypominaią dobrodzieystwa Boskie? Przywiązanie naczelników na ręku i czole, i uroczyste świętа II. Obiaśnienie, Obrzezania, Cyces, Napisów na drzwiach, i naczelników. Na iaką pamiatkę nakazał Bóg obrzezanie? Aby każdy mężczyzna w ośm dni po urodzeniu się miał znak przez obrzezanie, iakoby pieczęć świętą, i pamiątkę, że iest w przymierzu z Bogiem i RelNigai iiąa.ką pamiątkę nakazał Bóg nosić przy sukni Cyces, czyli nici do przypatrywania? Ażeby ten, co ie nosi; przez przypatrywanie, przypominał sobie przykazania Boga, i wykonywał ie. na iaką pamiątkę nakazał Bóg przybiiać na drzwiach napis? Ażeby każdy wchodząc i wychodząc przypominał sobie Królestwo Boskie, i zachował Jego przykazania. Na iaką pamiątkę, nakazał Bóg zawiązywać naczelnika? Ponieważ wiersze które się w naczelniku znayduią, zawieraią przypomnienie Królestwa Boskiego, i iego przykazań: a przytym obeymuią wyiście z Egiptu, naywiększe dobrodzieystwo i cud który Bóg okazał z naywiększą mocą. O świętach. Co to są święta? Są to niektóre dni w roku, które Bóg oznaczył do odrawiania uroczystości, na spoczynek, i abyśmy ie z radością obchodzili, na pamiątkę odbieranych dobrodzieystw: a szczególniey; abyśmy w te dni modlili się, i badali słowa Boskiego. Jak nazwane są święta? Różnie: Szabat święto, dzień przypomnienia, i dzień błagania. IV. O Szabacie. Kiedy iest dzień Szabatu? który trwa od wieczoru do wieczoru. Siódmy dzień w tygodniu, Jak potrzeba się zachować w dzień Szabatu? Spoczywać, bydź wolnym od wszelkiey pracy kunsztowney roboty, nietrudnić się żadnemi interessami, ognia niepalić do gotowania lub pieczenia, i nieoddalać się więcey z mieysca pobytu swego tak o 2000 łokci. Na iaką pamiątkę Szabat iest ustanowiony? Ażebyśmy przypominali sobie Stwórcę świata. Albowiem Bóg stworzył niebo i ziemię, i wszystko co się na niey i w niey znayduie, wsześć dni, a siodmego spoczywał; z tey przyczyny błogosławił dzień Szabatu, i przeznaczył go na dzień święty spoczynku, ukontentowania, i przypomnienia stworzenia świata. Dla czego się nazywa dniem spoczynku? Ponieważ w sześciu dniach pracy, każdy człowiek iest zatrudniony opatrywaniem domowych po trzeb, niektórzy ież maią wielkie prace i ciężką robotę, iako to: rolnictwo, i inne rzemiosła, które osłabiaią iego siły, w dzień zatem szabatu spoczywa człowiek, nabiera nowych sił do pracy na następuiący tydzień. Dla czego Szabat nazywa się dniem świętym? Bo w innych dniach, praca i trudy, niepozwa laią człowiekowi myśleć tak o Religii Boskiey iakoteż o innych Naukach w Szabat zaś, kiedy ciało człowieka spoczywa po pracy, i iego myśl iest wolną od rzeczy światowych: łatwiey mu natenczas rozmyślać o Religli Boskiey, i o iego dziełach A zatem ustanowiono aby w tym dniu lud zgromadzał się w świetney okazałości, na modlitwy, pieśni, na czytanie Rozdziałów xiąg Moyżeszowych, do świątnic gdzie mędrcy z pomiędzy niego obiaśniaią ludowi pismo święte i daią moralne nauki pobożnym słuchaczom. Dla czego Szabat iest nazwany dniem ukontentowania? Ponieważ w przeciągu sześciu dni ciągłey pracy umartwienia i kłopoty niepozwalaią człowiekowi mieć myśl wesołą; w dniu zaś Szabatu, maiąc myśl tylko zaprzątnioną o Bogu i Religii, a przytym maiąc iuż na ten dzień zaspokoione wszystkie potrzeby do życia i czystą odzież, łatwo zapomina o troskach, i cieszy się z darów Boga. ROZDZIAŁ IV. O Świętach O przeznaczeniu świąt w ogólności. Na co są święta przeznaczone w ogólności? Są przeznaczone na przypomnienie wielkich dobrodzieystw, któremi nas Bóg obdarzył w tych dniach. Wiele iest świąt w roku? Jest ich trzy nazwane trzy uroczystości: Święto niekwaszonego chleba; święto tygodniowe, i święto Namiotów. Jakie są ustawy podczas świąt? Ażeby w tych dniach niepracować, i poświęcić ie radości i ukontentowaniu. Czy również potrzeba się wystrzegać pracy, iak w Szabat? Nie: iest ta różnica; że wszelka praca do utrzymania życia, np. gotowanie, pieczenie, i przyprawianie potraw, iest dozwolone. II. O świętach Niekwaszonego chleba. Kiedy przypada święto Niekwaszonego Chleba? Piętnastego dnia, miesiąca 1. nazwanego Nisan. Przez ile dni trwa to święto? Przez siedm dni: zaczyna się w wieczór 14 dnia mie: 1. i ciągnie się do wieczora dnia 21. Jak powinno bydź obchodzone te święto? Naprzód należy z domu wyprzątnąć wszelki kwaszony chleb, i w przeciągu tych siedm dni nie ieść iak tylko niekwaszone ciasto. Na iaką pamiątkę, iest te święto ustanowione i dla czego ustawy zakazuią nam ieść kwaszony chleb? Gdy Bóg przedsięwziął uwolnić Izraelitów z nie woli Egipskiey posłał swego Proroka Moyżesza do Faraona Panuiącego natenczas aby dozwolił ludowi wyiść z kraiu. Ten Tyran śmiał się sprzeciwić woli Boskiey, za co Bóg spuścił na niego, i na naród cały 10 plag, i ostatnia, to iest śmierć pierworodnych synów Egipcany, która przypadła o północy dnia 14 mie. 1. przymusiła Faraona, że nietylko pozwolił wyyść Izraelitom, ale nawet sam z mieszkańcami pośpieszył się, z wypędzeniem ich z kraiu, tak dalece, że niemieli nawet czasu Izraelici ukwasić chleb na drogę, wzięli zatem swoie ciasta obwinięte w płachty na barki, i piekli ie w drodze niekwaszone. Na tę więc pamiątkę ustanowiono, aby święta wszystkie pokolenia Izraelitów iedli tylko niekwaszone ciasto Jak ieszcze inaczey te święta są nazwane? Uroczyste uchronienie. Dla czego tak są nazwane? W czasie gdy lzraelici mieszkali w własnym kraiu i składali ofiary, było ustanowionem, aby każda familia 14 dnia 1 mie: zmrokiem, przy drzwiach świątyni, zarznęła baranka, który to zwyczay był nazwanym uroczystą ofiarą uchronienia, natę pamiątkę: że gdy Bóg wygubił wszystkich pierworodnych synów Egipcian, żaden z Izraelitów niedoznał tey plagi. Co zaszło szczególnieyszego 7 dnia tych świąt? Trzeciego dnia po wyyściu lzraelitów z Egiptu wróciło się serce faraona i narodu iego do dawney dzikości, i widząc że są uwolnionemi od plag żałowali że uwolnili lzraelitów z niewoli udali się zatem w pogoń za niemi maiąc Króla na swoim czele i dopędzili ich siódmego dnia nad morzem czerwonym. Uderzył Jechowa wody morza przed Izraelitami, a natychmiast rozstąpiły się. i Ci suchą nogą przeszli Egipcianie zaś, którzy ich wśrod bałwanów nawet nieprzetawali ścigać, w raz z Faraonem zatopionemi zostali. III. O święcie Tygodniowym. Kiedy przypada święto Tygodniowe? Szóstego dnia miesiąca trzeciego nazwanego Siwen które iest obchodzone od wieczoru 5 dnia do wieCczоo zruac 6h odwniyaw. ali w te święta dawni Izraelici? Gdy zamieszkiwali własny kray, składali w te święta, w świątnicy Boga ofiary, i dwa bochenki chleba z pszenicy naypierwiey z żętey. Dla czego nazwane świętem Tygodniowym? Ponieważ zacząwszy od drugiego dnia niekwaszonego chleba (w którym Kapłanowi dawali pewną miarę ięczmienia pierwszego z żęcia ażeby na ołtarzu ofiarował Bogu) liczyli siedm tygodni, po wyiściu których te święto obchodzili. Iaki znak i przypomnienie mamy w czasie tego święta? Niemamy znaku, tylko przypomnienie tey okoliczności, że w tym dniu Bóg obiawił się na górze Synai całemu Narodowi, wymawiaiąc 10 Przykazań. Z tey przyczyny to święto nazwane iest także dniem przyięcia Religii. IV. O święcie Namiotów. Kiedy są święta Namiotów. Święta Namiotów przypadaią 15 dnia mca 7go nWaziwealen edgnoi T tyrwszrayi.ą święta Namiotów. Siedm dni, zacząwszy od 14 w wieczór, aż do 21 w wieczór; i osmy dzień tych świąt nazwany iest świętem wstrzymywania się. Jakie przykazania są przepisane na te święta? Ażeby siedzieć przez 7 dni w Namiocie okrytym z wierzchu liściami. Jaki znak i przypomnienie iest w te święta? Ponieważ Izraelici przez 40 lat błąkali się po puszczy piaszczystey Arabii, gdzie żadnych roślin i drzew owocowych niema, ani też żadnego zamieszkałego mieysca, również domów, w którychby mogli się schronić przed upałem i deszczem przymuszeni byli zatem siedzieć w nawiotach iakoby pasterze. w tenczas Bóg rozpostarł nad niemi obłok który im służył za nakrycie. Na te więc pamiątkę gdy przeszli do własnego kraiu, i mieli wygodne domy; ustanowiono, aby w przeciągu tych siedmiu dni opuszczali domy, i siedzieli w namiotach. Jak ieszcze inaczey nazwane są te święta? Swiętami zbiorów: ponieważ wtenczas, powszechnie ludzie zbieraią owoc swey pracy, zboże, owoce, oliwJaęk,a w painmoią, tik at .i eps.t na święto zbiorów? Bóg przykazał, w pierwszy dzień wziąść każdemu cztery gatunki roślin, to iest: owoc drzewa Chudar (*) liście palmy, gałążkę myrty i wierzbinę od potoku i te związawszy, wstrząsać z radością w świątnicy na chwałę Boga że pobłogosławił nasze prace, i napełnił stodoły zbożem. Jaki znak i przypomnienie iest w 8 dniu tych świąt? Niema iednego znaku, tylko iest dniem wstrzymania się od wszelkiey pracy, i mamy obchodzić go z wszystkich świąt w roku. z naywiększą radością, ponieważ iest ostatnim, (*) Teraz nazywany Rayskie Jabłko. O przyczynach przedłużania iednym dniem wszelkich świąt. Czyli punktualne obchodziemy liczbę dni świętych podług ustaw Moyżesza? Nie: ponieważ przedłużamy ie dniem iednym iako to: zamiast 7 dni niekwaszonego chleba, obchodziemy 8 zamiat iednego dnia święta tygodniowego, dwa i podobnież, zamiast 8 dni Namiotów 9. Dla czego przedłużamy ie dniem iednym? Ponieważ tak ustanowili pssterze Religii, i uczeni pisarze. Od tego bowiem czasu, iak Izraelici byli wygnani z własney Oyczyzny, i rozproszyli się po różnych kraiach: przez wątpliwość oswobodzeniu punktualnym dni świąt, przedłużali ie dniem iednym. Jak się nazywa ostatni dzień świąt zbiorów? Radością zakonu ponieważ w nim kończemy czytanie Xiąg Moyżesza, które są podzielone na 52 Rozdziałów, i w Szabat czytamy z nich ieden, a przyC kzoyń ccauł reo śkwu,i ęotsata Ntnii.ekwaszonego chleba, i Namiotów obchodziemy iednakowo? 2 tylko dni pierwsze, i 2 ostatnie Nie, ponieważ są uroczyste, w których to tylko robiemy, co ale środkowe dni, potrzeba do utrzymania życia: są nazwane wolnemi w których można to wszystko robić, co iest pilnem. VI. O dniu Przypomnieniu. Kiedy przypada dzień przypomnienia? W pierwszym dniu miesiąca 7 nazwanego Tyszry trwa dzień ieden, ale pasterze Religii przedłużyli go, także dniem iednym. Jakie ustawy są w tym dniu? Ażeby trąbić na Surmie nazwaney Szoifer, z tey przyczyny dzień ten nazwany iest dniem trąby. Jaki znak i przypomnienie iest w tym dniu? W Xięgach Moyżesza, niema żadnego znaku przypomnienia, ale wedlug tradycyi Pasterzy Religii, iest ten dzień, dniem sądu wszystkich lstot. JPaokw imnnaimśmyy s rięo zstprzrąaswaćo wśwaićę twoś ćty tmeg od dnniuia?, myśleć o naszych czynach, wzbudzić w sercu żal za grzechy, i poprawić się. Modlić się. i przypominać sobie że to iest dzień sądu: błagać Sędziego wszystkich światów, aby nas łaską swą obdarzył. Jakie iest ieszcze przypomnienie w tym dniu? Przypomnienie Królestwa Boskiego, ponieważ po dług tradycyi uczonych pisarzy, był ten dzień ostatnim stworzenia świata. i początek Królestwa Boskiego na tym świecie. Dla tego więc składamy hołd królowi wszystkich stworzeń; i ten miesiąc 7 iest iednak pierwszym rachuiąc od roku stworzenia świata: czyli iest nowy Rok. Jak obchodziemy ten dzień? Tak iak inne święta: wstrzymuiemy się od pracy wyłączaiąc roboty potrzebne od utrzymywania życia, iak np. gotowanie pokarmów itp. VII. O dniu Błagania. Kiedy przypada dzień błagania? W mcu: 7 dzień cały od wieczoru 9 do dnia wieczoru 10. Jakie ustawy zą przepisane na ten dzień? Powinniśmy nietylko pościć, ale nawet wstrzymywać się od wszelkich ukontentowań ziemskich i oczyszcić swoią duszę, z myśli płochych; ponieważ w tym dniu Bóg przebacza wszystkim grzechy. Co czynić mamy w tym dniu? Gorąco modlić się, błagać Boga, i wyznać przed nim nasze grzechy, aby przez to otrzymać przebaczenie? Czy przez wyznanie grzechów, któreśmy popeł nili przeciw Bogu i ludziom, możemy się spodziewać przebaczenia? Nie: samo wyznanie, nic niepomaga bez poprzedniey pokuty; ma się zatem rozumieć że człowiek powinien wprzód żałować za grzechy, któremi wykroczył przeciw Bogu, i wynadgrodzić ludzi ieśli ich w czym skrzywdził. Kiedy powinniśmy wynadgradzać krzywdy? W 10 dniach na to przeznaczanych, to iest: od dnia przypomnienia, aż do dnia błagania, w których to człowiek powinien roztrząsać wszystkie swoie czyny co wykroczył przeciw bliźniemu, tak np. krzywdę maiątku, oszukaństwo, obmowę, szkalowanie, i t. p. i ieżeli skrzywdził w maiątku, powinien powrócić ieżeli obmówił i szkalował, ma przeposić: również skrzywdzony niepowinien mieć zakamieniałego serca i naychętniey powinien przebaczyć (45) Ażeby w tym dniu błagania byli wszyscy w przyiaźni, przez co Bóg łatwiey przychyli się do ich próźb, kiedy wszyscy spólnym sercem, będą prosili o przebaczenie grzechów, tak iak oni przebaczyli sobie urazy i krzywdy. Co więceу mamy zachować w tym dniu? Nietrudnić się naymnieyszą nawet pracą, bo ten dzień iest ieszcze świętszym od Szabatu. VIII. O innych świętach, w których także liczbie iest święto nazwane Purym. (Zapusty) Jakie są święta poźniey ustanowione? Są dwa święta ieszcze w roku, Purym, i poświęcenie. Kiedy przypada Purym? Czternastego dnia miesiąca 12 nazwanego Ader Na iaką pamiątkę ustanowione iest? Na przypomnienie szczególnieyszego zdarzenia naszych Przodków, które przypadło tego dnia to iest że większa część ludu, była w niebezpieczeństwie zaguby, i przez osobliwe zdarzenie była ocaloną. (45) Odpuść bliźniemu twemu, który cię szkodzi, a tedy tobie proszącemu, grzechy rozwiązane będą. Człowiek na Człowieka trzyma gniew, a od Boga szuka uzdrowienia. Nad Człowiekiem podobnym sobie niema miłosierdzia a za grzechy swoie prosi? (Ek. Roz. 28 w. 2. 3. 4.) Jakie to zdarzenie było? Król Persyi nazwiskiem Ahasveros, miał faworyta ministra imieniem Hamen, który był pysznym mściwym, i naywiększym nieprzyiacielem Izraelitów. Zdarzyło się że ieden z nich będąc przy dworze, nieoddał mu uszanowania iak było w zwyczaiu; przez co Hamen tak się rozgniewał że poprzysiągł zgubę wszystkich iеgo wsрółwyznawców: i tyle wymógł przez intrygi i obłudę, na Królu, że dozwolił mu wygubić wszystkich lzraelitów mieszkaiących w Persyi. Wydał zatem rozkaz, ażeby wszyscy maiący chęć wygubić Ich, zgromadzili się, i naznaczył na to dzień 13 miesiąca Ader. Ale Bóg inaczey zrządził: w tym właśnie czasie wpadł w niełaskę u Króla i ze swemi synami został powieszonym. Izraelici zaś dostali pozwolenie bronienia się przed swemi nieprzyiaciółmi których znaczną część wygubili, i to zaszło w dniu naznaczonym na zgubę Izraelitów przez Hamena. Następuiący dzień to iest 14 m. Ader, obchodzili uroczyście z największą radością: i nakazali aby ich potomkowie ten dzień także obserwowali, który to zwyczay do dziś dnia utrzymuie się. Dla czego nazywa się Purym? Od Perskiego wyrazu Pur, który znaczy los; Albowiem Hamen przez zabobon, losem chciał się dowiedzieć, kiedy miał Izraelitów wygubić. Dla czego ten Izraelita nieoddał zwyczaynego uszanowania Hamenowi? Z tey przyczyny, że wszyscy inni dworzanie, przyklękali przed nim, i na twarz padali: on zaś miał za grzech oddawać takie uszanowanie człowiekowi które tylko Bogu iest przyzwoitem. Ten zaś dumny i złośliwy obraził się przez to, i postanowił zemścić się nie tylko nad nim, ale i nad całym ludem. Dla czego Ahasveros, zaczął nienawiedzieć Hamena, i polubił lzraelitów? przyczyną tego była Ester żona Jego, która pochodziła z narodu Izraelitów. Dla czego Hamen nieobawiał się gniewu Królowey i z iakiey przyczyny Król dozwolił wprzody wygubić lzraelitów niemaią względu na swoią żonę? Tak Król iako i iego minister niewiedzieli dawniey z iakiego rodu pochodzi Ester; ponieważ Król po ukaraniu za krnąbrność pierwszey swoiey żony Waszty, rozkazał zgromadzić się wszystkim pięknym dziewicom mięszkaiącym w Persyi, aby sobie wybrał iednę, podług swego upodobania: powaby Estery zaięły serce Jego, i zrobił ię uczestniczką tronu swego: Jednak niemogł się dowiedziec z iakiego rodu i familii pochodzi, gdyż tego wyiawić niechciała. Jakim sposobem późniey dowiedział się o tym? Ten Izraelita nazwiskiem Mardechy który wzniecił gniew w Hamenie, był krewnym Estery, i dowiedziawszy się o rozkazie Króla zalecaiącym zgubę lzraelitów, uwiadomił o tym Królowę, która zaprosiła męża i Hamena na ucztę dla nich przysposobioną Przy stole, Król widząc żonę swoią zasmuconą, pytał iey o przyczynę zmartwienia, i czyli on niebyłby w stanie przywrocić iey wesołości: na co odpowiedziała Ester, że życzyłaby sobie, aby iutro także Król z Hamenem byli u niey na uczcie, przy którey miała powiedzieć swoie dolegliwości. Wyszedł Hamen, po ukończeniu uczty z ukontentowaniem ale widząc że Mardechy z którym się na dziedzieńcu spotkał, nieoddał mu winnego uszanowania wpadł w naywiększą wściekłość; co widząc iego przyiaciele, i dowiedziawczy się o przyczynach gniewu radzili mu aby w domu swoim kazał wystawić szubienicę, i aby nazaiutrz prosił Króla, iżby dozwolił mu powiesić Mardechy. Co do Króla, ten niemógł przez całą noc oka zmrużyć, zazdrosny, że Ester, Jego tylko z Hamenem zaprosiła na ucztę; kazał zatem podać sobie pamiętniki roczne, w których właśnie natrafił na opis; iako Mardechy przestrzegł go o spisku, który knowali na niego dway rzezańcy: zapytał się więc służących, ieźlby Mardechy był iuż wynadgrodzonym, lecz ci odpowiedzieli że żadney za to nie odebrał nagrody i kazał więc zobaczyć czyli niema w pokoiach, którego z Jego ministrów. Właśnie na tenczas wszedł Hamen maiąc zamiar prosić Króla, o pozwolenie powieszenia Mardechy którego zapytał,iaką cześć należy wyświadczyć temu, którego Król chce zaszczycić: na co Hamen odpowiedział że należy takiego prowadzić na koniu Królewskim po mieście ubranego w szaty Królewskie z koroną na głowie i wołać przed nim. Tak należy postępować z tym którego Monarcha chce zaszczycić. Król rzekł: więc śpiesz i zrób to samo z Mardechy. Hamen dopełniaiąc rozkazu Jego, był nagle zawołanym na ucztę do Estry przy którey Król pytał się iey powtórnie o przyczynę zmartwienia; na co ona ze łzami odpowiedziała, że o życie swego narodu troszczy się, który niewinnie na zgubę iest zaprzedanym Usłyszawszy to Monarcha rozgniewał się na Hamena który go podburzał; co widząc ieden z rzezańców nazwiskiem Harbona oświadczył, że widział w domu Hamena szubienicę, którą wystawić kazał dla Mardechy. Tym więcey rozgniewany Król, kazał natychmiast powiesić na niey Hamena, a maiątek iego dać Mardechy, którego wyniósł na godność ministra. Odwołał zatem Mardechy w całym państwie pierwszy rozkaz Króla, i uwiadomił swoich współwyznawców, nakazuiąc, aby się bronili swoim nieprzyiaciołom, którzy pierwszego rozkazu Króla trzymali się. Zgromadzili się zatem Izraelici d. 15 miesiąca Ader, i wielu wygubili; poczym nazaiutrz spoczywaiąc obchodzili ten dzień z radością i postanowili aby ich potomkowie, toż samo co rok czynili z naywiększą radością posyłaiąc ieden drugiemu podarunki, i daiąc iałmużny ubogim. W którey Eрoce się to stało? W pierwszym wieku, po powrocie z niewoli Babilońskiey do Jeruzalem, gdzie właśnie kończono budowanie drugiey świątnicy Boskiey: w tenczas wszyscy ieszcze niepowrócili do Palestyny, i byli pod władzą Królów Perskich którzy moc panowania swego rozciągali nad różnemi Kraiami, miedzy któremi była także Judea. IX. o Uroczystości Poświęcenia. Kiedy iest uroczyste poświęcenie? Dnia Dwudziestego piątego, 9 Miesiąca, nazwanego Kiślew, trwa 8. dni, w których co noc palą świece. i tak: pierwszey nocy, palą 1. świecę, drugiey 2. a tNrzae ciaikeąy p3a.m itidąt.kę iest to ustanowionem? Dla przypomnienia wielkiego zwycięztwa Machabeusze które odnieśli nad Antiochem Epifanem Królem Grecyi, przez które uwolnili z iarzma swóy naród. Dla czego ta uroczystość nazywa się poświęceniem? Grecy będąc w Jeruzalem, profanowali świątnice Boga, i Ołtarze: gdy zaś (Machabeusze) zwyciężyli ich, powystawiali inne Ołtarze, poświęcali ie z naywiększą okazałością i ukontentowaniem, która to uroczystość trwała dni Ośm. W którey Epoce się to stało? Na końcu Trzeciego wieku, po skończonym wybudowaniu drugiey świątnicy Boskiey, czyli około 150 lat po zwycięstwie Alexandra wielkiego nad całą Azyą. Po śmierci tego Monarchy, czterey wodzowie iego, podzielili państwa hołduiące mu, pomiędzy siebie: kray Aram i Judea, dostały się pod panowanie Antiocha, od którego wszyscy iego następcy brali nazwisko. Ieden z nich Antiochus Epifanus, nayokrutniey się obchodził z Izraelitami, profanował świątnicę i Ołtarze Boga, i przymuszał lud, do służenia bałwanom. Dopiero Matatiach syn wielkiego Kapłana Jochanana, z familii Haszmonni pobudzony miłością Oyczyzny, i gorliwością Religii, przedsięwziął wraz z ośmio synami swemi, walczyć przeciwko Grekom, i z małą liczbą woyska, na czele którego był Judas Machabeus pierworodny Jego syn, zadał wielkiey liczbie Greków klęskę i wypędził ich z kraiu, przywrócił Religią Boską i nabożeństwa. X. o Postach. Wiele iest postów w roku? Cztery: iakoto: Post 10. d. 10. Mie: nazwanego Taibas. Post 17. d. Mie: 4 nazwanego Tamus post 9. dnia Mie: 5. nazwanego (Aw) post 3. dnia Miesiąca 4. nazwanego Tyszry. Na iaką pamiątkę są ustanowione te posty? Na przypomnienie szczególnych przypadków nieszczęśliwych wydarzonych w tych dniach, które przyczyną były upadku Izraelitów. Albowiem 10. dnia Mie: Taibas, woyska Babilonu obległy Jeruzalem, 17. Mie: Tamus, zburzyły pierwsze mury. D. 9. Mie: Aw szturmem wpadli do miasta, wycięli mieszkańców i woysko, świątnice i Pałace palili, rabowali znacznieyszych mieszkańców wzięli do niewoli, resztę zaś ludu których był Rządzcą Gedalia, syn Ahkana, zostawili do uprawiania roli Lecz niedługo tam zostawali, ponieważ ieden bezczelny Izraelita nazwiskiem lzmael syn Natania wygubił, mała tylko ratowała się ucieczką do Egiptu; to ostatnie zdarzenie przypadło dnia 3. Mie. Tysmy. Jak mamy się zachowywać w dniu Postu? prawie też same co i Ustawy dni Postnych są świąt, poniewsz w te dni niepowinniśmy mieć żadnych interesssów, i wstrzymywać się od pracy, powinniśmy myśleć o opatrzności Boskiey, i o przypadkach, które naszym przodkom i nam zdarzyły się modlić i myśleć o Religii Boskiey. Ta tylko iest różnica, że dni święte obchodziemy z radością i ukontentowaniem dni zaś postu, ze smutkiem i żalem: z tym wszystkiem iak radość i iedzenie nie są cechami świąt, tak również smutek i wstrzymanie się od iedzenia nie są cechami dni postnych. Naywięcey w obydwóch dniach, powinniśmy się zgromadzać dо świątnic Boga, modlić się, rozdawać Jałmużny, i słuchać moralnych nauk. Jaka więc korzyść wynika z ustanowienа роstów? Oto że przysposobieni iesteśmy w tenczas do czystych myśli, które bydź powinny takiemi do modlitw i słuchania nauk moralnych. Bo gdy ciało, uwalnia się od wszelkich rozkoszy ziemskich, dusza nasza ma więcey natenczas sposobności wznosić się do Boga: a zatem, ten który w dni postu trudni się rozmaitemi interessami, i mniema że krew którą traci przez post, iest wielką Ofiarą dla Boga, tak próżno dokucza sobie, i lepiey by zrobił, żeby iadł wszelkie smaczne potrawy. Kto ustanowił Purym, poświęcenie i Posty? Prorocy, a po nich Pasterze Religii. ROZPRAWA II. O powinnościach. Co Człowiek winien sobie i bliźniemu. ROZDZIAŁ I. O obowiązkach Człowieka względem siebie. Podział Obowiązków Człowieka. Jakie są ieszcze inne ustawy wykonywania? Inne ustawy wykonywania są co człowiek czynić powinien, dla pożytku swego i bliźniego, i czego się ma strzedz. Jak się te ustawy wykonywania nazywaią? Obowiązkami Ludzkiemi. Jak są podzielone? Na dwa)i eO cbzoęwściąi:zki Człowieka względem siebie. b) Obowiązki Człowieka względem bliźniego. II. Obiaśnienie Obowiązków Człowieka wzglądem siebie. Jakie Obowiązki Człowieka są względem siebie Powinien to czynić co mu iest użytecznym, a by przez to doszedł do doskonałości i szczęścia: chronić się tego, coby mogło mu bydź w tym przeszkodą. Jaki iest naypierwszy w tey mierze obowiązek? Zachowanie życia. Co się ma przez to rozumieć? Ma się rozumieć, że powinniśmy kochać życie, które iako dar Boga mamy uważać, użyć wszelkich środków do przedłużenia onego, i chronić się tego, coby mogło skracać ie: nawet w naywiększych cierpieniach, niepowinniśmy sobie życia odbierać, owszem cierpliwie znosić wszystkie dolegliwości, i oczekiwać momentu, w którym odbierze ie ten, który ie dał. Jaki potem następuie Obowiązek? Starać się dosiegnąć doskonałości, i szczęścia. Przez iakie środki doyść możemy szczęścia ziemskiego? a) Przez utrzymywanie zdrowia, b) Przez posiadanie maiątku. c) Przez rozwinięcie naszego rozumu. III Obowiązki względem zdrowia. Jaki iest naydogodnieyszy środek do zachowania życia? Utrzymywanie zdrowia. Przez co więc możemy utrzymać zdrowie? a.) Przez mierne iedzenie i picie, przez mierny sen, przyzwoity ruch ciała; i mierne wszelkie ukontentowania. b.) Przez oddalenie wszelkich zmartwień, żalu, zazdrości; utrzymanie pokoyności duszу, a naywięcey przez wystrzeganie się gniewu Jaki wpływ ma zdrowie na naszą szczęśliwość i doskConzayłnoiś ćn?aprzód życie nasze przyiemnym, iest zrzódłem wszystkich ukontentowań, osładza pokarmy, sen, i spoczynek. Gdy iesteśmy zdrowi, natenczas wszystkie nasze czyny idą z łatwością, nic nam nieprzykrzy się, tak w rzeczach tyczących się ciała, iako i duszy; iesteśmy zdolni myśleć z natężeniem, i dochodzić do naywyższego stopnia doskonałości. Ten więc, który zdrowia swego nieochrania, albo niestara się przywrócić stracone; iest niezdatnym do niczego, i całe iego życie iest pasmem nieszczęść. IV. Obowiązki Człowieka względem maiątku. Co można nazwać maiątkiem? Bogactwa, powagę, moc, honor i przyiaźń. Jaką korzyść przynosi maiątek? Utrzymuie nasze życie, i zaspakaia wszystkie potrzPebryz.ez co możemy nabyć maiątku? Przez wydoskonalenie się w rzemiośle, do iakiego kto ma zdatność, gdyż to iest naypewnieyszym środkiem do zapobieżenia niedostatkowi. A ieżeli zdolność i szczęśliwe okoliczności są nam przychylnemi, natenczas powinniśmy korzystać z nich i starać się o powiększenie maiątku, ponieważ ten pomaga do uszczęśliwienia Człowieka Jaki wpływ maią bogactwa na szczęśliwość Człowieka? Oprócz przyiemnego i wygodnego życia, łatwiey nam ieszcze bydź cnotliwemi, i sprawiedliwemi, możemy bydź dobroczynnemi; przyzwoite dać wychowanie dzieciom naszem, rodziców w starości żywić, krewnym dopomagać, i osuszać łzy nieszczęśliwych zgoła możemy bydź uczestnikami wszelkich wyświadczanych dobrodzieystw. Co mamy uważać w nabyciu maiątku? Powinniśmy go nabywać uczciwemi sposobami. wartość iego poznać, i użyć go w swoim mieyscu Co się ma rozumieć przez uczciwe nabycie maiątku? da się rozumieć, że niepowinniśmy nabywać go, przez środki przeciwne cnocie i moralności, albo przez podłość. Jak mamy postępować z maiątkiem? Niepowinniśmy go trwonić, i na marne rzeczy wydawać gdyż marnotrawcy i skąpcy nieumieią, użyć maiątku. Ten tylko, który rozporządza wydatki, stosownie do swoich dochodów, i używa ich na wspomożenie ubogich, ten może nazwać się szczęśliwym. Sposoby życia dobre i złe. Jaki sposób życia zgadza się z cnotą i moralnością? Naprzód, sposób życia ma bydź stosownym do naszego stanu i zdatności, a przytym starać się powinniśmy o taki, który iest złączonym z pilnością i doczynieniem; aby przez to stać się użytecznym nietylko sobie, ale i сałеmu towarzystwu ludzkiemu, iak np. przez rolnictwo, rzemiosła i kunszta, możemy bydź miłemi w oczach Boga i ludzi. Jaki sposób życia sprzeciwia się cnocie i moralnoścTia? ki, który nieiest z pracą i pilnością, i iedynie przez korzystanie z pracy innych np. lichwa, oszukaństwo, szulerstwo, it d. Naobrzydliszem z tych iest lichwiarstwo, lubo iego zdrada nie iest iawną, i nienosi cechy występku. Tego który się tym trudni można przyrównać do piiawki, która ssie krew, lub do drapieżnego ptaka. Ponieważ on wczasie potrzeby, okazuie się iako dobroczyńca, i pożycza nieszczęśliwemu na znaczne zastawy pieniędzy, ten biedny w pocie czoła musi potem pracować, aby lichwiarz pożarł owoc iego pracy, taki słusznie zasługuie dla siebie na nienawiść i wzgardę. VI. Obowiązki względem wykształcenia Rozumu. kiedy iest rozum wykształcony? Rozum wykształcony iest w tenczas, kiedy o wszystkich rzeczach iest zdolny dać zdanie sprawiedliwe, i przez czucie umie rozróżnić dobre od złego Przez iakie środki możemy wykształcić rozum? a) Przez naukę Obyczaiów, Religiią. i umieiętności pierwsza uczy nas, iak mamy zachowywać się w spółeczności, zachęca nas do cnoty, przez którą kochamy Ludzi, i nawzaiem iesteśmy od nich kochani Religia wskazuie nam co mamy czynić, lub nieczynić abyśmy się Bogu podobali, a umieiętności, zaostrzaią nasz rozum, uczą, iak mamy sądzić o rzeczach i rozróżniać prawdy od fałszu. 6) Spółeczeństwo z ludzmi światłemi, i cnotliwemi, iest nam także utytecznem, tak do wykszłałcenia rozumu iako też i serca Ucząc się tych nauk, na co mamy uważać? Dawać na wszystko baczność, i kilka razy powtarzać, aby się wbiły w nasze pamięć, i niedosyć iest natym, abyśmy wiedzieli, to co słyszemy, ale powinniśmy sami umieć przyrównać rzecz iedną do drugiey, i tym sроsobem dochodzić większey doskonałości. ROZDZIAŁ II. Obowiązki Człowieka ku bliźniemu. Podział tychże obowiązków. Na wiele części dzielą się obowiązki Człowieka ku człowiekowi? Na Trzy części: a) Obowiązki wzgledem Krewnyсh . b) Obowiązki względem bliźnich. c) Obowiązki względem Rządu i Oyczyzny. 1. Obowiązki wzglądem Krewnych. Jak się dzielą Obowiązki względem Krewnych? a) Obowiązki Rodziców względem dzieci. b) Brata względem brata c) i Krewnych względem krewnych. Iakie są obowiązki rodziców ku dzieciom? Aby kochali swoie dzieci, i w młodości mieli o nich staranie, odziewali ich, żywili, i wychowywali w moralności. Powinni także nauczać Ich Religii i Rzemiosł. Iakie są obowiązki dzieci ku Rodzicom? Powinni ich kochać i bać się, zaszczyt im czynić, pełnić ich wolą, przez swoie dobre postępowanie, przyczyniać im ukontentowania, strzedz się tego, coby mogło ich zmartwić, lub gniewać. żywić i opatrywać lch potrzeby, tak, iak W starości w młodości, dzieci, ich potrzeby opatrywali Jakie Obowiązki są brata ku bratu i krewnym? Brat powinien kochać brata, i iego krewnych, żyć z niemi w przyiaźni, młodszy ma słuchać starszego niewstydzić się ieśli iest ubogim, i wspierać, Go w podupadnieniu. III. Obowiązki Człowieka ku bliżniemu. Jak można ieszcze podzielić obowiązki Człowieka ku bliźniemu? Na a) Obowiązki sprawiedliwości. b) Obowiązki miłości Jakie obowiązki są sprawiedliwości? Powinniśmy strzedz się tego wszystkiego, co może bydź szkodliwym naszemu bliżniemu, i nie werężać tych 3 rzeczy: życia, własności, i sławy iego i to iest zawartym w przykazaniu Boskim, co tobie niemiłe, nie czyń drugiemu. Co zawieraią Obowiązki miłości? Zawieraią takie czyny, przez które przykładać się nie cpzoywninićn icśmo yb, ydśom uysz cozdę śnliiwegieon iwa yblmiżangieagloi,, będąc w iego mieyscu, i to iest także zawartym w przykazaniu: Co tobie iest miłe, czyń drugiemu. IV. O obowiązkach Sprawiedliwości w szczególności. Jakie obowiązki są względem życia bliźniego? Abyśmy nienadwerężali ciała iego i zdrowia, żebyśmy niebili go, niezrobili z niego kaleki, lub przyczynili mu boleści Jakie obowiązki są względem własności bliźniego? Abyśmy nie naruszali iego maiątku, żebyśmy nie przerywali iego spokoyności, i ukontentowania, nie przeszkadzali mu w pracy, nieodbierali mu Jego sposobu do życia, nieoszukali go, niezatrzymywali lub zmnieyszali zapłaty za iego prace, i niezawiedli go w obietnicach. Jakie obowiązki są względem sławy bliźniego? Abyśmy nieobmawiali, czyli to sprawiedliwie czy niesprawiedliwie, żebyśmy niezawstydzali go w przytomności innych osób, i nie przezywali go. Zgoła, nie tylko że sami tego czynić niepowinniśmy, niepowinniśmy pobudzać. ale nawet i drugich do tego O obowiązkach Miłości, w szczególności. W czym okazuiemy obowiązki miłości? W kochaniu bliźniego, w czynieniu słuszności, dobrodzieystw, miłosierdzia, i litości. Jakie są nayważnieysze powinności człowieka? Proszącym nieodmawiać. Podupadłym pożyczyć. 3. Ubogim dać Jałmużnę. Głodnego nakamić. Pragnącego napoić. Nagiego przyodziać. 7. Podróżnych w dom swóy przyiąć. 8. Dla przychodniów bydź uprzeymym. Niewolnika wykupić. Chorego nawiedzić. Umarłego pogrzebać. 12. Strapionych pocieszyć. Grzesznika napomnieć. 14. Nieumieiętnego nauczyć. 15. Błądzącego naprowadzić. 16. Szukaiącemu rady poradzić. 17. Uciemiężonego wybawić. 18. Skrzywdzonemu dać swą pomoc. 19. Nieprzyiaciołom przebaczyć. zo. O każdym dobrze sądzić. VI. Jak ma się człowiek obchodzić z bliźnym innego wyznania. Kogo my nazywamy naszym bliźnym? Wszystkich ludzi bez wyłączenia. Jak mamy się obchodzić, z innym wyznawcą? Wszystkie obowiązki, któreśmy winni ku naszym współwyznawcom, są także obowiązkumi ku wszystkim innym. Różnica Religii, nieczyni żadney różnicy pomiędzy człowiekiem iednym, a drugim: ponieważ Bóg wszystkich ludzi stworzył, i równe włożył na nich obowiązki, i chociaż każdy powinien bydź stałym w Religii, w któréy się urodził, z tym wszystkim w towarzystwie ludzkim, wszyscy wyznawcy powinni przykładać się do powszechnego uszczęśliwienia. VII. Jak mamy postępować z ludźmi złemi, z grzesznikami i z naszemi nieprzyiaciołmi. Jak mamy posiepować z ludźmi złemi i z grzesznikami? Chociaż niekochamy ich, z tym wszystkim nie powinniśmy ich nienawidzieć: i owszem, starać się nam należy, poprawić ich przez napomnienie; natenczas, sam na sam; ieśli nam są posłusznemi, oni nasze powinni pozyskać serce ieżli zaś nie, nie należy nam prześladować ich, i nietracić nadziei ich poprawie, i przez kilkakrotnie powtorzone napomnienia, nakłaniać do dobrego. Jak mamy postępować z naszemi nieprzyiaciółmi, którzy byli przyczyną naszego nieszczęścia? Naszych nieprzyiacioł, powinniśmy także kochać, przebaczyć im, i zapłacić dobrym za złe. I tyle razy, ile oni nam szkodzili, powinniśmy im darować, gdyż i Bóg przeciw któremu grzeszemy, odpuszcza nam winy nasze, i żąda abyśmy Jego naśladowali. Powinniśmy także mieć na to uwagę, że wielu wyrządzaią nam złe, bez własney woli, niektórzy czynią to, z błędu iakiego, innym sami daliśmy do tego powód: są nakoniec tacy, którzy po dopełnieniu swoiey złości, żałuią swego postępku: naylepiey zatem iest przebaczyć urazy, przez co możemy mieć z nich późniey przyiaciół. ROzDZIAŁ III. O obowiązkach względem Rządu i Oyczyzny. Jakie Obowiązki są ku Oyczyźnie? 1) Kochać Króla a) Dopełniać ustaw Rządu. 3) Bydź wiernym Oyczyźnie. Co się ma rozumieć przez pierwszy obowiązek? Ma się rozumieć że powinniśmy kochać Rządcę kraiu, w którym mieszkamy, który ma pieczą o swóy naród, iak Oyciec o swoich dzieciach, i nie tylko samego Monarchę, ale nawet tych, którym zawierzył dоbro naгodu. powinniśmy szаnоwаć, i pełnić ich rozkazy; prosić Boga o ich pomyślność od którey i nasza zawisła. Co się ma rozumieć przez drugi obowiązek? Ma się rozumieć, że każdy mieszkaniec, powinien poznać ustawy kraiowe, pełnić ie, i tak taiemnie, iak iawnie nieprzestępować praw na których zasadza się całość i bezpieczeństwo Narodu. Ci którzy ie ustanowili, są obrońcamy kraiu, ich zamiarem iest dobro powszechne, zabezpieczaią własność każdego. stanowią podatki, do uporządkowania kraiu, zgoła Zwierzchność iest sprawiedliwą, a zatem powinniśmy wiernie pełnić iey rozkazy. Co naywięcey powinniśmy uważać w ustawach Kraiowych? a ) Chętnie powinniśmy płacić podatki do skarbu publicznego b) Nieuchybić cła które iest ustanowione na towary, z kraiu do kraiu wchodzące. c) Niehandlować rzeczami zabronionemi w kraiu, iak np. niektóremi zagranicznemi Towarami, które są na przeszkodzie, przemysłowi mieszkańców. Niewywozić złota i srebra z kraiu, zgoła nieczynić tego taiemnie co zwierzchność zakazuie i karze: bo chociaż ukryie się przed okiem ludzi, iednak nieukryie przed Bogiem, który nienawidzi fałszu, i karze tego, który łamie przymierze Towarzystwa. Co się ma rozumieć przez Trzeci obowiązek? Ma się rozumieć, że Kray, w którym się urodziliśmy i wychowali, powinien nam bydź naymilszym starać się winniśmy, aby przyszedł do doskonałości a mieszkańcy iego żeby byli szczęśliwemi. Cały bowiem Naród, iest iednym ciałem, którego wszystkie członki dażyć powinny do iednego celu, i iako członki wzruszaią się przeciw takiemu który chce ciału szkodzić, tak podobnież, każdy obowiązanym iest walczyć za Oyczyznę przeciw Nieprzyiaciołom, którzy chcą gnębić Jey mieszkańców. Mężni powinni ofiarować się do boiu, słabi zaś wspierać ich tym, czym tylko mogą. II. Jak Izraelita może bydź dobrym Obywatelem. Czy Izraelita ma także Oyczyznę? Tak iest: Izraelita, który mięszka w iakimkolwiek bądź kraiu, ma wolność wykonywać swoią Religią, obdarowanym iest przywileiem do rzemiosł, i wszystkich sposobów życia, iak i inni mięszkańcy, przytym, iest w nim bezpiecznym, uważać więc powinien, ten kray za prawdziwą Oyczyznę, ustaw iéy za własne ustawy, i obowiązki obywatelskie, iak gdyby swoią Religię nayściśley zachować. Czyli Izraelita wierzący w przyiście Messyasza, dobrym sumieniem, może uważać kray, w którym teraz mięszka, za własną Oyczyznę? Zapewne: dopóki ten spodziewany Messyasz nie przyidzie, powinien każdy Izraelita ten kray w którym się urodził, wychował, i mięszka, uważać za własną Oyczyznę Jaki iest dowód na to? Gdy pierwszy raz Izraelici byli wygnani z Jeruzalem do Babilonu, zapewnił ich Bóg przez Proroka Jeremiasza, że w krótce powrócą do swoiey Oyczyzny temi wyrazy (*): "Gdy się poczną wypełniać na Babilonie siedemdziesiąt lat, nawiedzę was, i wzbudzę nad wami słowo moie dobre, że was przywrócę na to mieysce" I chociaż byli w kraiu swoich nieprzyiaciół, Prorok iednak przykazał im, ażeby się tam iako Obywatele sprawowali, i starali o spokoyność tego kraiu, do którego byli wygnani; iak to pokazuie list, który Prorok Jeremiasz posłał z Jeruzalem do Starszych wygnańców będących w Babilonie, i który tak brzmi (*) "To mówi Pan zastępów, Bóg Izraelów, do wszego zaprowadzenia, którem przeniósł z Jeruzalem do Babilonu. Buduycie domy, a mięszkaycie, i sadzcie sady, a iedzcie owoc Ich. Poymuycie żony, a płodzcie syny i córki: i dawaycie synom waszym żony; a córki wasze wydawaycie za męże, i niech rodzą syny i córki: i mnożcie się tam, a niebądźcie w małey liczbie. I szukaycie pokoiu miasta do któregom was przeprowadził, a modlcie się za nie do PANA bo w iego pokoiu, będzie wam pokóy" Ieżeli więc Bóg sam przykazał to w kraiu nieprzyiacioł, gdzie tylko mieli zostawać 70 lat, zapewne iest także wola iego, ażebyśmy podobnież postępowali w kraiach naszych przyiaciół, w których, po wygnaniu z naszego kraiu, przeszło 1500 lat iak długo zostawać będziemy. zostaiemy, i niewiemy wszelkich obowiązków Czy nieprzeszkadza nam religia do wykonywania Obywatelskich? (*) Jeremiasz Roz: XXIX. wier: 10. (*) Jeremiasz Roz: 29. w. 4. 5. 6. i 7. Nie: ponieważ podczas pokoiu, nic nam nie przeszkadza w wykonaniu ustaw Religii, i chociaż są niektóre ustawy, których niemożna wypełnić podczas woyny, iednak nic to nas obchodzić nie powinno, gdyż zachowanie życia, iest nam nayważnieyszą powinnością. Wszakże w czasie woyny Izraelitów z Kananéyczykami, dopóki ich ieszcze nie zawoiowali niemogli także zachować niektórych ustaw Religiynych, i iedli zakazane pokarmy () Podobnież; Machabeyczykowie w woynie z Grekami, nieprzestawali walczyć i w szabat (**) Nieprzewini zatem teraz Izraelita, kiedy w czasie woyny, w obozie, nie będzie mógł pełnić niektórych ustaw tak, iakby mógł w domu podczas pokoiu. ROZDZIAŁ IV. O obowiązkach męża i żony, Pana i Sługi, Nauczyciela i Ucznia. Obowiązki Męża i żony. Jakie Obowiązki są męża i żony? Ażeby się wspólnie kochali, i umacniali miłość stałością. Powinni oboie trudnić się gospodarstwem zaspokaiać potrzeby, i każde z nich, mieć staranie o tym, co do niego należy. a naywięcey powinni troszczyć C) Patrz Gamura chulin. kar: 17. stro: 1. Patrz Makabei: 1. 9. 43. 47. się o dobro wychowanie swych dzieci, aby przez to stali się miłemi Bogu, i użytecznemi Oyczyznie Jakie są Obowiązki męża ku żonie? a) Powinien opatrywać potrzeby domu. b) Przyodziewać żonę przyzwoicie. c) obchodzić się z nią łagodnie, ieśli niechcący co uczyni, powinien iey przebaczyć, ieżeli zaś umyślnie, niezawstydzać iey przy obcych, przy dzieciach, lub domowych; niełaiać iey, niemartwić wyrzutami, tylko przez łagodne napomnienia sam na sam, starać się poprawić ią. Jakie obowiązki są żony ku mężowi? a) Powinna kochać męża, i bydź mu wierną, szanować go jak Oyca familii, chętnie dopełnić iego I iako męża woli i nieprzykrzyć mu się. iest powinnością zaspakaiać wszystkie potrzeby, tak żony, doglądać gospodarstwa, aby wszystko było w przyzwoitym porządku, i w swoim czasie. II. Obowiązki Pana i Sługi. Jakie obowiązki są pana ku słudze? Powinien ile możności ułatwiać pracę Jego, nie wkładać na niego roboty przewyższaiącey siły, niepowinien dla niego bydź surowym, nieobchodzić się z nim po tyrańsku, niedopuścić, aby miał cierpieć. niedostatek, wypłacać mu zasługi w należnym czasie, pozwolic mu wypocząć: w słabości, starać się o iego wyleczenie, i w starości wesprzeć go. Jakie obowiązki są sługi ku Panu? Służyć mu wiernie, pełnić rozkazy, pilnować iego własności, szkody nie robić, niebrać nic bez wiedzy Pana, a wniebytności iego, wszystko tak opatrywać iak gdy by był przytomnym. III. Obowiązki Nauczyciela i Ucznia. Ile iest rodzaiów Nauczycieli? Dwa: Nauczyciele Narodu, i nauczyciele szkół. Jakie Obowiązki są Nauczycieli, względem Narodu? Powinni kochać lud, iak swoie dzieci, uczyć ich, przestrzegać, naprowadzać na drogę cnoty i sprawiedliwości. napomiać ich, pocieszać, i dawać im z siebie Jdaokbiery O pbrzoywkiłąazdk.i są Narodu, względem swoich naucPzoycwieinlii?en ich uważać iak swoich Rodziców, kochać, szanować, słuchać ich napomnień, opatrywać ich potrzeby, aby, niemaiąc trosków względem utrzymywania życia, mogli lepiey dopełniać obowiązków swеJgaok ipeo owboołwaniiąaz.ki są Nauczycieli szkół? Miłować powinni swoich uczniów, iak swoie własne dzieci, uczyć ich łagodnie, bydź cierpliwemi wyrozumiałemi na ich niezdolność; niepowinni ich zbytnie straszyć, ani łaiać, i bić: tylko uprzeymie napominań, i wytykać błędy, a swawolnych niekarać w gniewie. Jakie obowiązki są Uczniów ku Nauczycielom, Uważać powinni Nauczycielów, którzy kształcą ich serce i rozum, iako dobroczyńców, szanować ich, pilnie uważać ich nauk, i tak w przytomności ich, iakoteż w niebytości, wymawiać ich lmię z uszanowaniem i powinni im bydź zawsze wdzięcznemi, zgoła powinnością każdego iest czcić mądrych ludzi, pisarzyJ adkz imeło, żi nsata wrc ókwró.tkości wymienić te wszystkie obowiązki? Oto: Poznay Boga, służ mu z całego serca, bądź aż do śmierci, stałym w religii twoich Oyców, ucz się ustaw, i dopełniay przykazań, czciy Monarchę, kochay bliźniego, niesprzeciwiay się ustawom kraiu, bądź wiernym Oyczyznie, szczerym dla przyiaciela: dopełniay tych obowiązków, a będziesz błogosławionym: życie twoie będzie spokoynym, a śmierć bez zgryzoty sumienia. Podciwość twoia nieumrze z tobą a Bóg przyimie twą duszę z ukontentowaniem. CZĘŚĆ III. Obiaśnienie 10. Przykazań WSTĘP Sens dziesięciu Przykazań i ich podział. Co my nazywamy 10. Przykazaniami? Te przykazania, które sam Bóg na górze Synai obiawił całemu Narodowi Izraelskiemu, i które wyrył na dwóch Tablicach kamiennych, a Moyżesz zszedłszy z góry przyniosł ludowi, i te tablice nazwane są, tablicami przymierza. Dla czego się tak nazywaią? Ponieważ w ogólności, przez te przykazania Bóg zawarł przymierze z temi, którzy ie wykonywaią. Dlaczego przez te tylko dziesięcioro przykazań Bóg zawarł przymierze? Ponieważ wnich są zawarte nayważnieysze obowiązki Człowieka. Jak można podzielić 10. Przykazań? Na przykazanie tyczące się Boga, i na przykazania tyczące się ludzi. Ile z tych ściągaią się do Boga, i ile do ludzi? do LCuzdtzeir.y pierwsze do Boga, sześć zaś ostatnich ROZDZIAŁ I. Obiaśnienie czterech pierwszych przykazań. Wykład pierwszego z dziesięciu przykazań. Jakie iest pierwsze z dziesięciu przykazań? Jam iest Pan Bóg twóy którym Cię wywiodł z ziemi Egipskiey z domu niewoli. Co zawiera w sobie to przykazanie? Ażebyśmy Boga naywyższą i nieskończoną lstotę, za stworcą i rządzcę wszystkich światów uznali, i wykonywali iego ustawy: bo chociaż swoią opatrzność rozciąga się nad wszystkiemi Jestestwami, i troskliwym iest o ich dobro, iednak przez szczególnieyszą miłość ku przodkom naszym, przychylnym był także, ich potomkom; wyprowadził ich z niewoli Egipskiéy, a przytym wyświadczył im nadzwyczayne dobrodzieystwo, ażeby przyięli iego świętą religię i dopełniali iey ustaw. II. Wykład drugiego Przykazania. Jakie iest drugie przykazanie? Nie będziesz miał Bogów cudzych przedemną, nieuczynisz sobie ryciny, ani żadnego podobieństwa, które iest na niebie w górze, i które na ziemi nisko, ani z tych rzeczy które są w wodach pod ziemią: Nie będziesz się im kłaniał, ani służył. Co zakazuie nam te przykazanie? Zakazuie nam służyć bałwanom, i bydź zabobonnemi. Co się ma rozumieć przez bałwochwalstwo? a) Wierzenie że iest więcey Bogów, iak ieden. Albo oddawanie czci przyzwoitey tylko Bogu, iakim innym stworzeniom, np. Aniołom, lub ciałom Niebieskim: błaganie i proszenie ich o pomoc, iak gdyby mogli sami co uczynić, lub byli pośrednikami pomiędzy człowiekiem a Bogiem. b) Wyobrażenie Boga pod iaką figurą postacią, lub kształtem. c) Dawanie mu przymiotów nieprzyzwoitych np wystawienie go sobie, iako okrutnika, którego niemożna przebłagać iak tylko przez męczarnie ciała. Taki więc który przydaie naywyższemu Stwórcy nieprawdziwe przymioty, niepoznaie Boga, i nie Jemu, tylko innemu Bożyszczowi służy. Kto iest zabobonnym? a) Ten który wierzy, że los człowieka, od iakiey gwiazdy zawisł, i bada Astrologów, ażeby mu przepowiedzieli iego przysłość. b) Ten, co wierzy w moc diabłów, upiory, w duchy przeskadzaiące, czarownice, zaklinanie złych duchów, w sny, i t p Taki człowiek zapomina o Bogu, obawia się, i spodziewa bez przyczyny, i może wpaść w nayobrzydliwCsoz ec zbyłęndićy nam każe drugie przykazanie? Służyć Bogu, iako iedyney, i niecielesney Istocie, Błagać go, bać się, i mieć w nim nadzieię. III. Wykład Trzeciego Przykazania. Jakie iest Trzecie przykazanie? Niebędziesz brał Imienia Pana Boga twego nadaremno: bo niebędzie miał za niewinnego Pan tego, któryby wziął Imie Pana Boga swego nadaremno. Co nakazuie nam te przykazanie? Nakazuie nam, abyśmy Imienia Boga, nie nad używali. Co się ma rozumieć przez nad używanie Imienia Boga? Ma się rozumieć krzywoprzysięztwo, wymawianie Imienia Boskiego w przeklęstwach, kłamstwie i oszukaństwie. Co iest przysięga? Wezwanie Boga na świadka, że to co my mowiemi, iest prawdą, lub do zemszczenia się, ieśli iest fałszem. Kto nadużywa lmienia Boga o przysiędze? Ten, który przysięga na to o czym ma wątpliwość albo wie że iest fałszem, lub przysięga na przyszłe rzeczy, których niedopełni, zgoła ten który przysięga nadaremno. Jak mamy uważać krzywoprzysięzcę? Mamy go uważać, iako nayobrzydliwszego kłamcę, i szkodliwego w towarzystwie ludzkim. Jaka przysięga iest dozwoloną? Taka, którą zwierzchność i sąd nakazuie, dla przekonania się o prawdzie, lub dla zapewnienia się o dopełnianiu naszych obowiązków. Dla czego nadużywa człowiek lmienia Boga w prPzeoknlięeswtwaażc tho? iest obrzydliwą rzeczą wymieniać Imie Boga w złorzeczeniu i gniewie: wolą iego iest, abyśmy wymawiali Imie iego tylko w błogosławieństwach. Kto nadużywa Imienia Boga w kłamstwie i oszukańsat) w Oieb?łudnik, który się okazuie w oczach ludzi niewinnym, i fałszywie prorokuie w Imie Boga. b) ten który oszukuie wyznania (46) inszey Religii, (46) Przychodnia nieoszukay, ani go uciśniesz, boście i sami przychodniami byli w ziemi Egipskiey (Xię: 11. Moy: Roz; XXII. wier: 21) krzywdzi go przez kradziesz, rabunek, przez zatrzymanie iego własność, zgoła ten, ktory czyni to inszym, czego niepowinien swoim wyznawcom, nie tylko że popełnia występek, ale nadto nadużywa Imienia Boskiego ponieważ daie przyczynę skrzywdzonemu do pogardzenia iego religią. Kto wymawia lmie Boga sprawiedliwie i godnie? a) Ten, który dopełnia tego na co przysiągł w Imie Boga, chociaż byto miało mu szkodzić. b) Ten który iest szczerym i uczciwym dla wszystkich ludzi bez rożnicy Religii, bo przez to Imie Boga i Religiią, która wszystkim ludziom, nakazuie bydź sprawiedliwemi i dobroczynnemi zaszczyca. IV. Wykład Czwartego Przykazania. Jakie iest czwarte przykazanie? Pamiętay, abyś dzień sobotni święcił. Sześć dni robić będziesz, i będziesz czynił wszystkie dzieła twoie. Ale dnia siódmego Szabat Pana Boga twego iest: niebędziesz czynił żadney roboty weń ty i syn twóy i córka twoia, sługa twóy, i służebnica twoia, i bydle twoie i gość który iest, między bramami twoiemi. Przez sześć dni bowiem, czynił Pan niebo i ziemie, i morze, i wszystko co w nich iest, i odpoczął dnia siódmego, i przetoż błogosławił Pan dniowi Sobotniemu, i poświęcił go. Co nakazuie nam te przykazanie? Zachowywać dzień Szabatu, i obchodzić go świetnie. Jak zachowuitemy Szabat? Spoczywamy po wszelkich pracach, nietrudniemy się żadnemi interessami, zapominamy w ten dzień o troskach, i poświęcamy się ukontentowaniu. Albowiem przez prace innych dni, zasługuiemy na spoczynek który nam iest nieuchronnym dla nabycia nowych sił, do pracy. Jak obchodzimy go świetnie? Modlemy się, dziekuiemy Bogu, rozmyślami o iego Religii, i słuchamy nauk moralnych. ROZDZIAŁ II. Obiaśnienie Sześciu Ostatnich Przykazań. Wykład Piątego Przykazania. Jakie iest piąte przykazanie? Czciy Oyca twego, i matkę twoią, abyś długo żył na ziemi którą Pan Bog Twóy da tobie. Co nakazuie te przykazanie: Nakazuie, ażeby dzieci szanowali Rodziców byli im poszłusznemi, tak w mowie, iak i w czynach, i powinni bydź wdzięcznemi za dobrodzieystwa, których w dziecinnym wieku doznawali Czego możesię ten spodziewać, który szanuie swoich Rodziców? Może mieć nadzieię, że iego dzieci, będą także szanowały, a przytym będzie u ludzi w poważaniu i błogosławić będzie Bóg, wszystkim iego czynom. Co nakazuie te przykazanie? Zakazuie dzieciom pogardzać Rodzicami wstydzić się ich, ieśli są ubogiemi, lub nieoświeconemi, wymawiać ich przywar czynić wyrzuty, lub szydzić z ich starości i niezręczności. Co czeka nieposłusznych dzieci? Zmartwienie z krnąbrności swych dzieci, hańba i wzgarda od znaiomych, i przeklęstwo Boskie ich wszystkich czynów. Czyli tylko mamy szanować Oyca i Matkę? Nie: nietylko powinniśmi Rodzicom bydź posłusznemi, i szanować ich, ale nawet tych, którzy zastępowali ich mieysce, i wyświadczali tyli dobrodzieystw co oni, zgoła te przykazanie zawiera wsobie: że iako syn szanuie Oyca, tak sługa powinien Pana, Uczeń nauczyciela, naród Monarchę, młodzieniec starca, i każdy powinien bydź wdzięcznym temu, od którego odebrał dobrodzieystwa. II. Wykład szóstego Przykazania. Jakie iest szóste przykazanie? Niebędziesz zabiiał. Co mamy rozumieć przez te przykazanie? a) Że niepowinniśmi zabiiać an siebie, ani żadnego człowieka 6) Nie przyczyniać się do śmierci naszey lub bliźniego. c) Niezatruć i ukracać zgryzotami życia swego i innych. Dlaczego samoboystwo iest zbronionym? Ponieważ my sami, niedaliśmy sobie życia, niepowinniśmy go zatem odbierać; cierpliwie tylko w leży nam znosić wszystkie dolegliwości, dopóki Bóg, który obdarzył nas duszą, nieprzywoła iey do siebie Przez co Człowiek może bydź przyczyną, śmierci swoiey? Przez czynienie tego, co szkodzi zdrowiu, lub przy zaniedbanie tego, co przywraca stracone. Przez co Człowiek może bydź przyczyną śmierci bliźniego? Przez rady szkodliwe iego zdrowie, także przez opieszałość w daniu mu ratunku, ieźli był wstanie wyratować go od śmierci, iak to wyraża Bóg. Nienastaway na Krew bliźniego. Przez co zatruwamy, i ukrucami życie nasze i innych? Przez przyczynienie sobie, lub innym trosków, żalu; przez zazdrość, gniew, zemstę, prześladowanie skąd naywiększe nieszczęścia ludzi pochodzą. III. Wykład siódmego Przykazania. Jakie iest siódme przykazanie? Niebędziesz cudzołożył. Co mamy rozumieć przez te przykazanie? Że niepowinniśmy uwodzić niczyich żon, i one także niepowinny łamać przymierza malżeństwa. Przez co nastaie Małżeństwo? Przez ślub. Co iest ślub? Potwierdzenie wieczney miłości, którą mąż i żona po przysięgaią sobie wzaiemnie, z przyrzeczeniem bydź złączonemi, płodzić dzieci, i osładzać sobie życie, dopóki śmierć ich nierozłączy. Jak mamy uważać iedno z tych które zrywa przymierze małżeństwa? Jako wiarołomne, kłamce, krzywoprzysiężce i niewdzięczne. Kiedy stan małżeństwa może się nazwać dobrym i szczęśliwym? Kiedy oboie się kochaią, są dla siebie stałemi, mieszkaią spokoynie, są iedney myśli; kiedy wychowuią dzieci w cnocie i moralności, natenczas prawdziwie mogą się nazwać szczęśliwemi, Bóg będzie błogosławił ich wszystkim czynom. Kiedy stan Małżeństwa może bydź nieszczęśliwym? kiedy żyią niespokoynie, są pozbawieni ukontentowania, natenczas nietylko sami, ale nawet dzieci ich, którym przez spór swóy, niemogą dać przyzwoitego wychowania, są niesczęśliwemi. Jak ma się zachować podług tego przykazania ten, który niema żony? Powinien bydź obyczaynym, skromnym, wstydliwym tak w myślach, iakoteż w słowach i postępkach. Jakim sposobem może człowiek zachować się w skkroiemdny ouśnciik, ai wwsstzyedlalikwieoyś coik?azyi, wiodącey do rоzpusty iako to, prożniactwa, gnusności, obżarstwa, złych towarzystw, i czytania niemoralnych Xiążek Jaki koniec iest rozpustnika? Straci czas, maiątek i zdrowie: wstyd i boleści, a nakoniec śmierć żałośna, będą iego udziałem. Jaki iest naydogodnieyszy środek do zapobieżenia złym myślom? Ciągła praca, i pamięć o swoich powinnościach, ponieważ przy trudach, zapomina Człowiek o złych skłonnościach. IV. Wykład osmego Przykazania. Jakie iest osme przykazanie? Niebędziesz kradł. Co iest kradzież? Zabranie czyiey własności nieprawnie, gwałtem. lub pCook sryięio mmau .rozumieć przez zabranie własności nieprawnie? Wszelki rodzay przywłaszczenie sobie czyiego maiątku, niesprawiedliwym sposobem np. Rabunek, kradzież (47.) pokryiomu, zaparcie powierzoney własnośći, zabranie gruntów sąsiada, odebranie sposobu życia Zatrzymanie, lub zmnieyszenie zapłaty robotnikom. Pożyczenie pieniędzy, bez żadnego widoku oddania, lub też pożyczyć, a nieoddać. Oszukaństwo (n) Niebędziecie czynić kradzieży, niebędziecie kłamać, ani będzie oszukiwał żaden bliźniego swego. (X. III. Moy: Roz: XIX w. II.) w handlu (48) iakoto w wadze, w miarze, w rachunku i t. p. Ukrycie kradzieży, lub nieoddanie znaleziоnyPсrho rwzeadсzzуe n.ie niesprawiedliwie processu, zebranie iałmużny z prożniactwa, przez co krzywdzi innych ubogich. Czy przynosi iaki pożytek maiątek nabyty takiemy sposoby? Nie: nieusczęśliwia człowieka maiątek niesprawiedliwie nabyty, Bóg mu niebłogosławi, i w krótce takie dobra zniszczeią, a niedostatek, i niespokoyność sumienia, zaymą ich mieysce. CPoró wżnieiadcztiweo c, zcłhocwiwieokśać ,d zoa zkdrraodśzći,e iż my?arnotrastwo. Co człowiek ma czynić, dla uchronienia się takich zbrodni? W młodości powinien przyzwyczaiać się do pracy, pilności, i przestawać na tym co los mu przeznaczył. V. Wykład Dziewiątego Przykazania. Jakie iest dziewiąte przykazanie? Niebędziesz mówił przeciw bliżniemu twemu fałszywego świadectwa. Co mamy rozumieć przez te przykazanie? (48) Gdy co przedasz sąsiadowi swemu, albo kupisz u niego nieoszukay go. (X. II. Moy: Roz: XXV. w. 14.) Że niepowinniśmy mówić przecim bliźniemu świadectwa fałszywego, tak w sądach, iakoteż w interessach prkyowgoa mtonżnyac nhaz.wać fałszywym świadkiem w sądachT?ego, który oskarża niesprawiedliwie, lub takiego, który się uniewinnia niesprawiedliwie, obrońcę, sędziego którzy także mogą bydź tak występnemi iak fałszywy świadek kogo można nazwać fałszywym świadkiem w prywatnych intеressасh Takiego, który przez kłamstwo szkodzi bliźniemu, lub przez obietnice, których potem niedopełnia; takiego, który obmawia, i rzucza potwarz, wyiawia taiemnice, i iest przyczyną sporów i kłótni. Czy każde kłamstwo iest występkiem? Tak iest: naymnieysze kłamstwo iest występkiem, ponieważ może pociągnąć za sobą bardzo złe skutki: tak właśnie, iak mała zaraźliwa krosta, może bydź przyczyną zepsucia całego ciała Co wiedzie Człowieka do Kłamstwa? Lekkomyślność i sczebietliwość. Co człowiek ma czynić, aby się uchronił tego nałogu? Powinien mało mówić, zastanowić się w przody nad tym co ma powiedzieć, i naywięcey miłować prawdę, która iest zrodłem wszystkich cnot. Przez co Człowiek może ustrzedz się od obmowy. Przez przyzwyczaienie się w młodości, nieobmwiać żadnego człowieka, niebędąc otem zapewnionym i sądzić o każdym dobrze: ponieważ iako ludzie możemy się mylić, może występek tego, którego obwiniamy, niebydź tak wielkim, iak sobie wystawiamy, a przytym i my nieiesteśmy bez winy, naylepiey zatem uczyniemy kiedy nasze a nie innych przywary, roztrząsać będziemy. VI. Wykład Dziesiątego Przykazania. Jakie iest dziesiąte przykazanie? Niebędziesz pożądał domu bliźniego twego: ani będziesz pragnął żony iego, nie sługi, nie służebnice, nie wołu, nie osła, aui żadney rzeczy, która iego iest. Co mamy rozumieć przez to przykazanie? Że niepowinniśmy mieć chęci, posiadania cudzych rzeczy, i niezazdrościć ich bliźniemu. Dla czego niepowinniśmy mieć chęci posiadana cudzych rzeczy? Gdyż ta namiętność wiedzie nas do naywiększey zbrodni, nieprzestaiemy bowiem na samey chęci, ale nadto, usiłuiemy, aby przez chytrość i intrygę, lub przez gwałt, przywłaszczyć sobie te rzeczy. Co staie się z iakim, który w młodości przyzwyczaił się dopełniać swych chęci? Staie się naywiększym zbrodniarzem, który nieuważa żadnego występku za grzech, i w swoiey zapalczywości, niema żadney zbrodni, któreyby się niedopuścił, aby tylko swoie niegodziwe żądze zaspokoił. A tak postępuiąc, brnie co raz bardziey w swoich namiętnościach, dopóki niewpadnie w przepaść zguby. Dla czego niepowinniśmy zazdrościć naszym bliźnym? Bo zazdrość, iakoby robak pożera ciało Człowieka; i całe życie zazdrosnego iest pasmem boleści i trosków nadaremnych. Jakim sposobem Człowiek może się uchronić tych szkodliwych namiętności? Kiedy iest panem samego siebie, i niedopełnia swych życzeń prędzey, dopóki nie wezmie ie na uwagę, czyli istotnie są dobremi; kiedy nawet sprawiedliwe życzenia nie w porywczości do skutku doprowadza wszelkie namiętności w ich zawiązku wykorzenia, niezapatruie się na wielkość, i wspaniałość innych, zgoła, kiedy iest kontent z swego losu. KONIEC.