Tom V. Nr 17, ORZEŁ29. Maja. biaiy. Prawo i Prawda. HISTORIA TEGOCZESNA* LITERATURA. Co wstrzymuje reformę żydów w kraju naszym, i co ją przyspieszyć powinno? (w Warszawie 1820. in 8vo stronnic 88.) Pod tym tytułem, wyszło świeżo nowe pisemko w przedmiocie, który juz od roku prawie piórem niebył tknięty; (wyjąwszy krótkie urywki w pismach Periodycznych) a który jednak zbyt jest ważnym, aby już w milczeniu mógł byc pozostawionym. Spodziewamy się przeto dogodzić światłej publiczności, podając krótką treść rzeczonego pisemka. Sam tytuł obejmuje w najkrótszych wyrazach ogólną treść dziełka. Na wstępie zastanawia się autor w ogólności nad wychodzącemi dotąd pismami o żydach i dzieli je dwojako, to jest na pisane lub uznawane przeciwko żydom, i pisane za niemi; uważa , iż pierwsze w istocie więcej dążą do dobra żydów, niż drugie, i kończy zdaniem, że w tej mierze średnią i umiarkowaną drogą postępować wypada. Przystępując potem do rozwiązania założonych sobie zapytań, zaczyna od wyliczania przyczyn szkodliwości żydów w kraju naszym, które dotąd ich reformę wstrzymały; Liczy do tych naprzód wymierzone przeciwko nim dawniej prześladowania, dalej niestósowne wychowanie ich młodzieży, nakoniec dotychczasowe ich samych rządzenie się. Pod tym względem przechodzi główniejsze nadużycia, popełniane przez ich starszyznę, wykazuje, iż ta stara się o utrzymanie żydów w ciemnocie i zabobonach, przeszkadzając aby się stali użytecznemi krajowi i ciemiężąc osobliwie klassę niższą wielorakiemi nakładami pod pozorem religjinym. Wnosi ztąd autor, iż uciski doznawane od starszych, zmuszą z czasem żydów do zrzucenia z siebie tak uciążliwego jarzma, a tern samem do zrządzenia swojej reformy, gdyby tego nie poprzedziło spodziewane jej z różnych powodów przyspieszenie. Wszystko zas popiera zdainami czerpanemi ze źródeł pewnych i autorów celniejszych a mianowicie uczonych żydowskich, jako to: Bendawida, Zalkinda Hurwicza, Kalmansona, Fridlendera i t. d. Nakoniec przyłączony jest w tłómaczeniu wyjątek z dzieła uczonego Bendawida, pod tytułem: Etwas zur charakteristik der Juden, w którem wystawione są żydom złe skutki z dłuższego zostawania w dotychczasowym stanie. Nie wchodząc w szczegółowy rozbiór tego pisemka, w ogólności powiedzieć można, iż różni się w swoim sposobie od wielu dotąd w tym przedmiocie wyszłych, z których prawie wszystkie zajmują się szczególniej projektami przekształcenia żydów. Przeciwnym tu sposobem postępuje autor. W miejsce bowiem projektu którego wcale nie podaje, składa materjały do niego. Zamiast środków zaradzenia szkodliwości żydowskiej, wskazuje jej przyczyny i źródła; więcej czyni uwag aniżeli wniosków. W czasie tym w którym reforma żydów w naszym kraju tak powszechnie za potrzebną uznaną została, każde pismo w tem przedmiocie niemoże być nie interesującem. Mamy ich juz wprawdzie niemało, lecz można powiedzieć, iż niewiele gruntownych; wszakże większa liczba pism obejmuje mniej więcej użytecznych w tej mierze myśli. Życzyć więc wypada aby się znalazł kto, coby wszelkie podobne pisma zebrawszy, wystawił w krótkości co najgłówniejszego obejmują. Niejaką w tej mierze nadzieję, zdaje się czynić autor ostatniego pisma na karcie 59. Co do stylu w mowie będącego dziełka, ten lubo okazuje się być dosyć zwięzły, niemożna atoli powiedzieć aby był wszędzie poprawnym. Prócz tego spotykać się dają częste omyłki druku, jakie w dziełku zwłaszcza tak krótkim, niepowinny by mieć miejsca. Niemożna wreście przemilczeć, iż tłumaczenie przydanego wyjątku z pisma Bendawida, zawiera wiele miejsc ciemnych. Przytoczone słowa tektu nie wszędzie tłómacza usprawiedliwić zdołają. Może chciał być ściśle wiernym, należało mu jednak pamiętać na przestrogę Rzymskiego Poety. Nec verbum verbo curabis reddere fidus interpres... K.